تالاب هورالعظیم که در مرز میان ایران و عراق واقع شده، بزرگ‌ترین تالاب مرزی ایران به حساب می‌رود. این تالاب بزرگ در استان خوزستان واقع شده و گونه‌های زیستی مختلفی را در خود جا داده است. شاید شما هم تا به حال اسم تالاب هورالعظیم را حداقل در فیلم‌های ژانر دفاع مقدس شنیده باشید. شاید دوست داشته باشید کمی بیشتر درباره این جاذبه گردشگری جنوبی کشورمان بدانید. با ما درسفرهای پایتخت همراه باشید تا با هم هورالعظیم، تالابی با تنوع زیستی شگفت‌انگیز را بیشتر بشناسیم.
تالاب هورالعظیم، نگین سبز خوزستان
تالاب هور العظیم، نگین سبز خوزستان در مرز میان ایران و عراق و در منطقه دشت آزادگان واقع شده. بخشی از این تالاب در ایران و بخشی از آن در کشور عراق قرار دارد. هورالعظیم در عربی به معنی دریاچه‌ی بزرگ است. گرچه بعضی معتقدند املای حور به معنی زن زیبای بهشتی درست است و به دلیل زیبایی تالاب در گذشته این اسم را بر آن گذاشته‌اند. همچنان بسیاری از محلی‌ها برای نام بردن از تالاب هورالعظیم از کلمه‌ی هور استفاده می‌کنند. شاید؛ چون کوتاه‌تر و ساده‌تر است. همچنین این تالاب به نام‌های دیگری همچون هورالهویزه، هورالعظیم البصره، هورالعظیم القادسیه و هورالعظیم المیسان هم شناخته می‌شود.
تالاب هورالعظیم در فهرست میراث طبیعی ایران قرار دارد. مساحت این تالاب وسیع روزگاری به یک میلیون هکتار هم می‌رسیده اما امروزه تنها ۱۲۰ هزار هکتار از آن باقی مانده. مساحتی که به دلیل خشک شدن تدریجی تالاب کم و کمتر هم می‌شود. عمق تالاب هورالعظیم بین ۵ تا ۲۰ متر متغیر است.
تالاب هورالعظیم در تاریخ!
شاید بخواهید بدانید که تالاب هورالعظیم در تاریخ چه تغییرات و ماجراهایی را پشت سر گذاشته. جالب است بدانید که پیشینه‌ی این تالاب به بیش از ۵۰ هزار سال پیش و به قبل از اسلام و دوران ساسانیان می‌رسد. گفته می‌شود تالاب هور العظیم در آن زمان یکی از مهم‌ترین قطب‌های اقتصادی تجاری کشور محسوب می‌شده. این تالاب حتی بعد از اسلام هم همچنان منطقه‌ی مهمی از منظر تجاری به شمار می‌رفته چرا که زیستگاه مناسبی برای گونه‌های جانوری و گیاهی متنوع بوده است. تا زمان جنگ ایران و عراق روستاهای مختلفی اطراف تالاب وجود داشته‌اند که از آب تالاب برای کشاورزی استفاده می‌کرده‌اند. آب تالاب هور العظیم از رودخانه‌های کرخه در ایران و دجله در عراق و بارش‌های جوی تأمین می‌شود. تمام تالاب با نی پوشیده شده و بعد از شروع جنگ ایران و عراق، صدام حسین که فکر می‌کرد این تالاب محل اختفای نیروهای دشمن بعث است دستور داد آن را خشک کنند. افرادی که در حاشیه تالاب زندگی می‌کردند ناچار آنجا را ترک کردند. تا سال ۲۰۰۳ که جنگ تمام شد حدود ۹۰ درصد تالاب هور العظیم خشک شده بود!
مشکلات تالاب هورالعظیم
مشکلات تالاب هورالعظیم امروزی یکی دو تا نیست. این زیست بوم تاریخی که روزگاری از زیبایی و شکوه بسیاری برخوردار بوده، امروز در شرایط بدی به سر می‌برد. عوامل مختلفی دست به دست هم داده تا تالاب هورالعظیم که اهمیت ویژه‌ای در مساعد نگه داشتن آب و هوای منطقه دارد، کم کم خشک شود. شاید شما هم درباره طوفان‌های ریزگرد و وضعیت بد هوای خوزستان شنیده باشید. شاید برایتان جالب باشد بدانید که یکی از دلایل ایجاد این طوفان‌های ریزگرد از بین رفتن تالاب‌هایی همچون تالاب هورالعظیم است. در واقع این تالاب و تالاب‌های مانند آن باید وجود داشته باشند تا چنین طوفان‌هایی ایجاد نشود و آب و هوای منطقه مساعد بماند. در ادامه با هم به بررسی برخی عوامل نابودی تالاب هورالعظیم می‌پردازیم.
خشکسالی و تغییرات اقلیمی
در گذشته در فصول مختلف و حتی در فصل تابستان بارش‌های زیادی در منطقه تالاب هورالعظیم اتفاق می‌افتاده. اما با تغییر شرایط اقلیمی کشور و وقوع خشکسالی به خصوص در استان خوزستان و کم شدن بارش‌های سالانه، تالاب هورالعظیم رو به خشکی رفته. این موضوع به خصوص زندگی ساکنان منطقه و کشاورزان را تحت تأثیر قرار داده است. کشت برنج و محصولاتی که آب زیادی برای رشد لازم دارند در اطراف تالاب هم سهم به سزایی در خشک شدن تالاب هورالعظیم دارند.
حفاری‌های نفتی
یکی دیگر از عوامل اصلی خشک شدن تالاب هورالعظیم، حفاری‌ها و جاده‌سازی‌های نفتی در اطراف منطقه هورالعظیم پس از جنگ ایران و عراق است. بعد از جنگ، عراق یک دژ مرزی در منطقه ساخت و بخش ایرانی و عراقی تالاب را از هم جدا کرد. ایران هم متقابلاً یک دایک مرزی احداث کرد و ارتباط بخش ایرانی و عراقی تالاب هورالعظیم کاملاً از میان رفت. در ادامه این جریان ایران، میدان نفتی آزادگان را کشف و شروع به حفاری و جاده سازی کرد. این جاده سازی‌ها منجر به از بین رفتن ارتباط میان بخش‌های مختلف تالاب شده. متأسفانه آلودگی پسماندهای استخراج نفت هم باعث از بین رفتن زیست بوم ارزشمند تالاب هورالعظیم شده است.
سدسازی بی رویه
یکی دیگر از عوامل خشک شدن تالاب هور العظیم سدسازی بی رویه دو دلت ایران و عراق بر رودخانه‌هایی است که آب تالاب از آنها تأمین می‌شود. ایران بر رود کرخه سدهای متعددی ساخته و عراق بر رود دجله و فرات. حتی کشور ترکیه که بخشی از رود دجله و فرات در آن قرار دارد با ساختن سد بر روی این دو رودخانه باعث خشک‌تر شدن زیست بوم تالاب هورالعظیم و نابودی بسیاری از گونه‌های جانوری گیاهی شده است.
مشکلات مدیریت حق آب تالاب هورالعظیم متأسفانه توسط سازمان محیط زیست ایران به درستی پیگیری نمی‌شود. این در حالی است که برنامه محیط زیست سازمان ملل سال ۲۰۰۱ درباره فاجعه زیست محیطی منطقه تالاب هورالعظیم هشدار داده بود.
گونه های مختلف جانوری و گیاهی تالاب هورالعظیم
در گذشته گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی تالاب هورالعظیم بسیار بیشتر از الان بوده. به دلایلی که گفتیم برخی از این گونه‌های ارزشمند جانوری و گیاهی به‌مرور زمان به خاطر شرایط بد زیست محیطی از بین رفته‌اند. اما همچنان انواع مختلفی از پرندگان، پستانداران، آبزیان و گیاهان در تالاب هورالعظیم زیست می‌کنند که در ادامه به معرفی برخی از آنها می‌پردازیم.
گیاهان هورالعظیم
تالاب هورالعظیم دارای گیاهان متنوعی است. نی، جگن یا چولان، تره تیزک، لوئی، بردی از گیاهان کف‌زی تالاب هستند. همچنین تیره گل میمونیان و گیاهان قهوه‌ای سبزینه‌دار از گیاهان شناور تالاب هورالعظیم به شمار می‌روند. این گیاهان ریشه در آب دارند و در سطح آب دیده می‌شوند. در سواحل اطراف تالاب هم گیاهان مختلفی وجود دارند که از جمله آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: درختان نخل، کهور ایرانی، گز، پده، سورمه صحرایی، خارشتر، لاله مردابی و کاهوی وحشی.
پرندگان، پستانداران و آبزیان
پستانداران کمی در ناحیه تالاب هورالعظیم زندگی می‌کنند اما وجودشان برای این زیست بوم بسیار حیاتی است. گاو میش اهلی و وحشی، گراز، سگ آبی، پلنگ، گرگ، خرگوش، آهو، گوزن زرد ایرانی و خفاش از جمله این پستانداران هستند. پرندگان آبزی و کنار آبزی زیادی هم مانند اردک، غاز خاکستری، چنگر و آبچلیک در تالاب هورالعظیم زندگی می‌کنند. میوه‌خور، اکراس آفریقایی، عروس غاز، غاز پیشانی سفید کوچک و اردک مرمری هم از جمله گونه‌های کمیاب پرندگان این تالاب هستند. همچنین جمعاً بیشتر از ۱۲ نوع ماهی در تالاب هورالعظیم وجود دارند که بنی، عنزه، گتان، حمری، آمور، شلج، برزم، بیاح کپور نقره‌ای و دلفین دم بطری از جمله آنها هستند.
بازدید از تالاب هورالعظیم
با وجود تمام مشکلاتی که منطقه با آن دست و پنجه نرم می‌کند همچنان بازدید از تالاب هورالعظیم را به شما پیشنهاد می‌کنیم. این تالاب همچنان زیباست و چون نگینی در استان خوزستان می‌درخشد. هر ساله تعداد زیادی از گردشگران ایرانی و خارجی از این تالاب باشکوه دیدن می‌کنند. از جمله فعالیت‌های تفریحی که می‌توانید در تالاب هورالعظیم داشته باشید عکاسی از پرندگان و دیدن آنهاست. طبیعت گردی و کمپینگ در این ناحیه هم بسیار لذت بخش خواهد بود.
چه زمانی برای بازدید تالاب هورالعظیم بهتر است؟
شاید بخواهید بدانید چه زمانی برای بازدید از تالاب هور العظیم بهتر است؟ بهترین موقع برای بازدید از تالاب فصل‌های پاییز و زمستان است. در این فصول هوا مساعدتر و بارندگی کمتر است. فصل بهار هم موقع مناسبی برای بازدید از این تالاب است. طبیعت زیبای اطراف تالاب هورالعظیم در فصل بهار این فصل را به شلوغترین فصل بازدید تبدیل می‌کند. تعطیلات نوروز، پربازدیدترین زمان تالاب است. در تابستان اما دمای هوا به ۴۰ درجه می‌رسد و باران زیاد است. اما دقیقاً به همین دلایل سفر ارزان‌تری خواهید داشت.
اقامتگاه‌ها و هتل‌های مختلفی در اطراف تالاب هورالعظیم وجود دارد که می‌توانید برای اسکان از آن استفاده کنید. نزدیک‌ترین شهر به تالاب هورالعظیم در خوزستان هویزه است و از آنجا راحت می‌توانید خود را به تالاب برسانید. پیمودن فاصله‌ی اهواز تا هورالعظیم هم حدوداً دو ساعت و نیم زمان می‌برد. شما می‌توانید هم به همراه تور و هم به صورت شخصی از این تالاب شگفت‌انگیز دیدن کنید.
جمع بندی
تالاب هور العظیم که بزرگ‌ترین تالاب مرزی ایران محسوب می‌شود در استان خوزستان و در مرز ایران و عراق واقع شده. این تالاب که به نگین سبز خوزستان مشهور است، زیست بوم گونه‌های گیاهی و جانوری بسیاری بوده. امروزه اما تالاب هورالعظیم به دلیل عدم مدیریت درست حق آبه و کشاورزی، خشکسالی، ساخت سدهای زیاد و جاده‌سازی‌های نفتی رو به خشکی می‌رود. این تالاب از زمان ساسانیان وجود داشته و مساحتش از امروز خیلی بیشتر بوده. جنگ ایران و عراق باعث خرابی‌های بسیار در این منطقه و خشکی آن شد. امروزه همچنان گردشگران بسیاری از تالاب هور العظیم، نیزارهای آن و گونه‌های کمیاب پرندگان دیدن می‌کنند. این تالاب در تمام فصول زیباست. اگر شما هم عاشق بازدید از جاذبه‌های طبیعی کشورتان هستید بازدید از تالاب هور العظیم را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
