جشنواره نوروز بل، بزرگداشت یک جشن باستانی

جشنواره نوروز بل یکی از باستانی ‌ترین آیین‌ های ایرانی است که هر سال در استان گیلان برگزار می ‌شود. این آیین در گذشته نیز توسط مردم گیلان، مازندران، قزوین و البرز برگزار می ‌شد. واژه “بل” در زبان گیلکی به معنای شعله آتش است و نام این جشن نیز به همین دلیل “نوروز بل” گذاشته شده است.

آغاز جشن نوروز بل، شب پایانی اسفندار ماه در تقویم دیلمی (۱۶ مرداد) است. در این شب، مردم آتشی برافروخته و با خواندن و رقصیدن دور آتش، به استقبال سرما می‌روند. این آتش به‌عنوان نمادی از گرمای طبیعت استفاده می‌شود. انتشار نور و گرمای آتش، نمادی از رونق و خوشبختی است.

مردم گیلان، در طول سال به طور مداوم به فعالیت‌های مرتبط با کشاورزی و کارهای روزمره خود مشغول هستند. جشنواره نوروز بل، فرصتی است برای استراحت و ورود به فصل سرما با شادی و دلخوشی. در جشن نوروز بل، علاوه بر برپاکردن آتش، غذاهای محلی هم مورد توجه قرار می‌گیرند.

زمان برگزاری جشنواره نوروز بل

گاه ‌شمار گیلکی یا دیلمی یکی از قدیمی‌ترین گاه‌شمارهای ایرانی است. این گاه‌شمار شامل ۱۲ ماه می‌باشد. آخرین روز آخرین ماه این گاه‌ شمار که مصادف با نیمه با نیمه‌های مرداد ماه در تقویم رایج امروز است به نام “نوروز بل” جشن گرفته می‌شود.

امروزه جشنواره نوروز بل بیشتر در مناطق گیلان، مازندران، طالقان و الموت جشن گرفته می‌شود. هرچند روش برگزاری جشن تا حدی تغییر کرده؛ اما هنوز هم موردعلاقه مردم است. در شب شانزدهم و روز هفدهم مرداد ماه هر سال، مراسم نوروز بل با روشن کردن آتش‌ برگزار می‌شود. این جشن امروزه نماد تداوم فرهنگ و گاه‌شماری اجدادی مناطق مذکور است.

چرا نوروز بل در میانه مرداد جشن گرفته می شود؟

ماه مرداد زمان برای پرداخت مالیات سالانه بود. به همین دلیل گالشی‌ها تصمیم گرفتند تاریخ شروع سال نو را به میانه مرداد تغییر دهند. با این کار آن‌ها می‌توانستند کارهای کشاورزی و دامداری خودشان را تا آن زمان به پایان برسانند. سپس این موفقیت‌ها را در جشنی سالانه جشن می‌گرفتند.

برای مردم گیلان، نوروز فقط نماد آمدن سال نو نبود، بلکه مناسبتی برای شکرگذاری از تلاش‌های سال گذشته بود. آن‌ها در این جشن خدا را شکر می‌گفتند و به یکدیگر تبریک می‌فرستادند. در واقع جشنواره نوروز بل بیانگر ارتباط نزدیک مردم گیلان با طبیعت و اهمیت تلاش‌های کشاورزی بود.

مطابق با برخی روایت‌های دیگر، جشن نوروز بل به غلبه‌ فریدون بر ضحاک ماردوش و نجات مردم ایران از ستم وی اشاره دارد. داستان به این صورت است که ضحاک ماردوش فرمانروای شروری بود که بر مردم ظلم می‌کرد. وی دارای دو مار در کتف‌هایش بود که هر روز مغز دو نفر از مردم را به‌عنوان خوراک به آن‌ها می‌داد.

در این میان فریدون بزرگ ظهور کرد و ضحاک را شکست داد. پس از پیروزی، فریدون حکومت را به دست گرفت و حکومت منصفانه‌ای را آغاز کرد. او روز پیروزی‌اش بر ضحاک را آغاز سال نو قرار داد تا همواره یادآور خلاصی از ظلم ضحاک باشد.

تاریخچه جشنواره نوروز بل

در منطقه گیلان، جشنواره نوروز بل در گذشته با شکوه برگزار می‌شد. با قدمتی بالغ بر هزار و پانصد سال، این مراسم با افروختن آتش بزرگی آغاز می‌شد که به مردم اعلام می‌کرد که سال نو آغاز شده است. باور بر این بود که اگر دود آتش به سمت کوهستان‌های شمالی برود، زمستان سردتری خواهند داشت و اگر به سمت جنوب باشد، زمستان ملایم‌تر خواهد بود.

در روزهای نوروز، مردم مشغول خانه‌تکانی و تمیزکاری بودند. آن‌ها نان و شیرینی‌های محلی را پخته و غذاهای خاص را آماده می‌کردند. سپس لباس‌های قدیمی خود را به عنوان نمادی از پاکی و تجدید حیات در آتش می‌سوزاندند و برای سلامتی و آبادانی خود و خانواده‌هایشان دعا می‌کردند.

بعد از آن، مردم لباس‌های جدیدی را پوشیده و با هم جشن و شادی می‌گرفتند. چوپان‌های ارشد کوهستان، معروف به سرگالش‌ها، نیز آتش ‌های نوروزی را در بلندترین نقاط روشن می‌کردند تا همه را از فصل کوچ با خبر کنند. این مراسم‌ نشان از ارتباط نزدیک مردم با طبیعت و فصل‌های سال داشت و همچنین نمادی از تمنای سلامتی، آبادانی و شادابی برای سال جدید بود.

فراموشی و احیای مجدد جشنواره

جشنواره نوروز بل، یکی از قدیمی‌ترین سنت‌های استان گیلان در ایران بود. این جشن که سال‌ها به فراموشی سپرده شده بود، اما در سال ۱۳۸۵، گروهی از جوانان در روستای ملکوت املش تصمیم گرفتند این جشن را پس از سال‌ها دوباره برگزار کنند. این خبر سریعاً در میان مردم لنگرود، لاهیجان و علاقه‌مندان به سنت‌های قدیمی پخش شد و با استقبال بزرگی مواجه شد.

در سال‌های پس از این اتفاق، تعداد شرکت‌کنندگان و بازدید کنندگان از این جشن به طور قابل توجهی افزایش یافت. این مراسم با یک جلوه بیشتر و شکوهمندتر برگزار شد و تدریجاً، جشنواره نوروز بل در مناطق شرقی استان گیلان، به ویژه در شهرهای لنگرود و لاهیجان، محبوبیت بیشتری پیدا کرد.

نوروز بل از جزوی از میراث فرهنگی ایران

چند سال بعد، در سال ۱۳۹۶، این جشن به عنوان یکی از میراث فرهنگی ایران به ثبت رسید. این اقدام باعث شد تا جشن و سنت قدیمی نوروز بل، به عنوان یک جزء مهم از فرهنگ و تاریخ ایران شناخته شده و تحت حمایت قرار بگیرد.

جشن نوروز بل، با شادی‌ها، مراسم‌ و آیین‌های خاص خود، مردم را به یکدیگر نزدیک‌تر کرده و ارتباط اجتماعی را تقویت می‌کند. امروزه، جشنواره نوروز بل به یک جشن گردشگری نیز تبدیل شده است و گردشگرانی از سراسر کشور و حتی خارج از کشور به منظور شرکت در این جشن به گیلان سفر می‌کنند.

با ثبت جشن نوروز بل به عنوان یکی از میراث فرهنگی ملی ایران، این جشن و سنت قدیمی محبوبیت و اهمیت بیشتری پیدا کرده است و همچنان به عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی و گردشگری استان گیلان شناخته می‌شود.

نحوه برگزاری جشن نوروز بل

جشنواره نوروز بل در گیلان با برگزاری برنامه‌های فرهنگی متنوعی همراه است. این جشن کهن که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و پرطرفدارترین رویدادهای سالانه در منطقه شناخته می‌شود، جاذبه‌های منحصربه‌فرد را برای جمعیت بزرگی از مردم و بازدید کنندگان فراهم می‌کند. برنامه‌هایی که در طول این جشن برگزار می‌شوند، شامل اجرای موسیقی و رقص‌های محلی، نمایش‌های آیینی، بازار و مسابقات ورزشی است.

موسیقی و رقص‌ های محلی

موسیقی و رقص‌های محلی، به عنوان یکی از جذابیت‌های اصلی این جشن، اجرا می‌شوند. این اجراها با صدای زنان و مردان محلی که آوازهای محلی را اجرا می‌کنند، همراه می‌شوند. این آوازها از شادترین لحظه‌های جشنواره نوروز بل به حساب می‌آیند و باعث شادابی و هیجان مردم می‌شوند.

روشن کردن آتش

یکی از لحظات برجسته جشن نوروز بل گیلان، آتش‌ بزرگی است که روشن می‌شود. شب‌هنگام، آتش ‌بزرگی برافروخته می‌شود و مردم به دور آن جمع می‌شوند. مردان بومی با لباس‌ها و پوشش محلی اطراف آتش می‌گردند و سرودهایی را برای خیر و برکت سال تازه می‌خوانند. این مراسم آتش ‌افروزی، نشان از پیوند مردم با طبیعت و ارتباط نزدیکی که با آن دارند است.

بازار و مسابقات ورزشی

بازار و مسابقات ورزشی نیز بخش دیگری از جشنواره نوروز بل گیلان را تشکیل می‌دهند. در این بازار، کالاهای محلی و صنایع دستی به فروش می‌رسند و مردم می‌توانند از تنوع محصولات و سوغاتی‌های منطقه بهره‌برداری کنند. همچنین، مسابقات ورزشی نیز برگزار می‌شوند که مردم محلی و بازدید کنندگان می‌توانند در آن‌ها شرکت کنند و از رقابت‌ها و سرگرمی‌های ورزشی لذت ببرند.

سایر مراسم جشن

جشن نوروز بل با سنت‌ها و مراسم مختلفی دیگری نیز همراه است که شادی و سرور مردم را تقویت می‌کند. یکی از این سنت‌ها طناب کشی است که در آن مردم با استفاده از طناب و با سرعت و مهارت زیاد حرکاتی را انجام می‌دهند و با یکدیگر به رقابت می‌پردازند. مراسم دیگر عروس گلی نام دارد که در آن دختران با لباس‌های زیبای سنتی به رقص و پایکوبی می‌پردازند. کشتی گیله مردی نیز از دیگر سنت‌های محبوب است که در آن مردان با قدرت بدنی بالا با هم ‌کشتی می‌گیرند. مراسم کاروان کوچ نمادی از سفر دامداران عشایر است که شبانه با نور شمع و شعله در شب نوروز بل برگزار می‌شود تا شرکت کنندگان به روشنایی و شادی سال آینده امیدواری داشته باشند.

اجرای موسیقی و رقص‌های محلی

به طور خلاصه، جشن نوروز بل گیلان با برنامه‌های فرهنگی متنوعی همراه است که شامل اجرای موسیقی و رقص‌های محلی، نمایش‌های آیینی، بازار و مسابقات ورزشی است. آتش‌ بزرگ و اجرای آوازهای محلی توسط زنان و مردان بومی، از جمله لحظات برجسته این جشن هستند که پیوند مردم بافرهنگ و طبیعت را تقویت می‌کنند. بازار نیز فرصتی است که مردم محلی و بازدیدکنندگان می‌توانند از تنوع محصولات و صنایع دستی منطقه بهره‌ برداری کنند. همچنین، مسابقات ورزشی نشاط و سرگرمی را برای مردم فراهم می‌کنند. جشنواره نوروز بل گیلان به عنوان یک رویداد فرهنگی و اجتماعی مهم، فرصتی است برای ارتباط و اشتراک ‌گذاری خوشحالی و خوشبختی در آغاز سال نو دیلمی.

سرنوشت جشنواره نوروز بل

جشنواره نوروز بل، یکی از عناصر فرهنگی مهم ایران است که به ثبت ملی هم رسیده است. در این روز، هنوز هم مردم به شیوه‌ گذشتگان خود جشن می‌گیرند و از رسوم و آیین‌های قدیمی خود استفاده می‌کنند. این جشن، فرصتی است برای مردم برای تبریک گفتن عید به یکدیگر و پخش‌کردن شیرینی و میوه. همچنین، ترانه‌های قدیمی که نسل به نسل منتقل شده‌اند، هنوز هم در این روز خوانده می‌شوند و این امر باعث حفظ و انتقال فرهنگ و تاریخچه این میراث‌فرهنگی می‌شود.

رسم مهم دیگری که در هنوز هم در این مراسم رواج دارد، روشن‌کردن آتش است. این عمل نمادی است از نور و تمنای آغازی خوش برای سال جدید. اگرچه کوچ دامداری در زمان حال دیگر وجود ندارد، اما حضور جوانان در مراسم نوروز باعث شادی و امیدواری بیشتر مردم شده است. این حضور نشان می‌دهد که فرهنگ جشنواره نوروز بل در آینده نیز زنده خواهد ماند.

این جشن، هنوز هم فرصتی است برای همبستگی و اتحاد مردم. آن‌ها با جشن و شادی در کنار هم قدرت خودشان را نشان می‌دهند و از ارزش‌ها و هویت فرهنگی خودشان دفاع می‌کنند. امروزه این رویداد نه‌تنها به‌عنوان یک جشن محلی، بلکه به‌عنوان یک رویداد مهم در زمینه حفظ و انتقال فرهنگ و هویت ملی نیز اهمیت دارد.

کلام آخر

یکی از سنت‌های مهم در جشنواره نوروز بل در گیلان، برپایی آتش است. مردم قدیم گیلان باور داشتند که آتش می‌تواند از سرما و سختی‌های زمستان جلوگیری کند. آن‌ها با سوزاندن لباس‌های قدیمی‌شان در آتش، به‌گونه‌ای درخواست می‌کردند تا برایشان برکت فرستاده شده و زمستانی پر از خوشبختی و برکت را پیش رو داشته باشند.

علاوه بر این، مردمان گیلان باور داشتند که جهت دود آتش نیز می‌تواند پیام ‌دهنده‌ وضعیت آب ‌و هوای زمستان پیش رو باشد. اگر دود به سمت نواحی کوهستانی می‌وزید، زمستان سردی پیش‌بینی می‌شد و اگر به‌سوی دشت‌ها می‌پیچید، زمستان معتدل‌تر خواهد بود. این باور مبتنی بر مشاهده سالیانه بود و مردمان گیلان بر این اساس تلاش می‌کردند تا از وضعیت آب ‌و هوای زمستان مطلع شوند. احترام به آتش در جشنواره نوروز بل گیلان، نمایانگر ارتباط عمیق مردم با طبیعت در روزگار کهن است.