ترکیه یکی از توریستی‌ترین و گردشگرپذیرترین کشورهای دنیاست و با جاذبه‌های گردشگری گوناگون و متنوعی که در خود جای داده هر ساله گردشگران زیادی را به سوی خود می‌کشاند. یکی از این جاذبه‌های تاریخی که یادآور شکوه تمدن‌های باستانی است قلعه وان است که در این مقاله از سفرهای پایتخت به معرفی آن می‌پردازیم.
درباره شهر وان
اما بهتر است پیش از آن که به معرفی قلعه وان بپردازیم قدری درباره شهر وان بدانیم. وان، شهری مرزی و گردشگرپذیر در ترکیه است و به دلیل فاصله کمش با مرزهای ایران سالانه گردشگران ایرانی بسیاری از آن دیدن می‌کنند.
وان از شهرهای تاریخی بزرگ در شرق ترکیه است و مرکز استان وان به حساب می‌رود و مردم آن کُردزبان هستند. قلعه وان، جزیره آختامار، کلیسای مقدس، اسکله و ناحیه ادرمیت از جمله جاذبه‌های گردشگری این شهر هستند.
این شهر مراکز خرید متعدد و زیادی را در خود جای داده و با افزایش استقبال گردشگران، امکانات و تفریحات آن هم هر روز پیشرفته‌تر می‌شوند. اما بیشتر شهرت وان به دلیل دریاچه وان و گربه‌هایی با نام گربه وان است. یک چشم این گربه‌ها زرد و دیگری آبی است.
اگر به دنبال سفری کم‌هزینه هستید و از بازدید از مراکز خرید و مکان‌های تاریخی و دریاچه‌ها لذت می‌برید شهر وان گزینه مناسبی برای سفر شماست.
معرفی قلعه وان
یکی از جاذبه‌های زیبای تاریخی شهر وان، قلعه وان است. این قلعه در ۵ کیلومتری مرکز استان وان و ساحل شرقی دریاچه وان واقع شده و روبه‌روی کوه‌ها قرار دارد. قدمت این قلعه به قرن هفتم تا نهم پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد و به دست اوراتورها در عصر آهن ساخته شده.
جالب است بدانید نام این قلعه در زبان اورارتویی قلعه توشپا است و به مدت ۲۵۰ سال پایتخت اورارتوها بوده، اما بعدتر توسط آشوری‌ها، عثمانی‌ها و دیگر تمدن‌ها تصرف شده و هر کدام نشانه‌هایی از حضور خود در آن به جا گذاشته‌اند.
قلعه وان بر روی سنگی به طول ۱۳۴۵ متر، عرض ۲۰۰ متر و ارتفاع ۱۰۰ متر ساخته شده. اوولیا چلبی، جهانگرد معروف عثمانی، صخره غول‌پیکر قلعه را به شتری زانو زده تشبیه کرده. این اثر تاریخی همچنین در سال ۲۰۱۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
آشنایی با تاریخچه قلعه وان
همان‌طور که گفتیم ساخت قلعه وان به دوران اورارتوها در قرن نهم قبل از میلاد برمی‌گردد. اورارتوها تمدنی باستانی بودند که در مناطق فعلی ارمنستان، شرق ترکیه و شمال غربی ایران می‌زیستند. این قلعه در وان در واقع مرکز حکومتی و نظامی اورارتوها و نشان‌دهنده قدرت و اهمیت این تمدن در منطقه بوده است.
این مکان نشانه‌هایی از حضور مردم اولیه قفقاز، اورارتویی‌ها، مادها، پارس‌ها (هخامنشیان)، رومی‌ها، اشکانیان، ساسانیان، اعراب، بیزانسی‌ها، سلجوقیان، ارمنی‌ها، ایلخانان، مغول‌ها، قراقویونلو، صفویان و تا عثمانی‌ها را در خود جای داده و هر کدام از این تمدن‌ها تغییراتی در ساختار و معماری قلعه به وجود آورده‌اند.
قلعه وان در طول تاریخ
خوب است بدانید در قرون وسطی و دوران اسلامی، قلعه وان همچنان اهمیت مکانی بااهمیت و یکی از قلعه‌های مهم در دفاع از منطقه و کنترل مسیرهای تجاری بوده است. زمان گذشت و تغییرات سیاسی و نظامی بسیاری رخ داد و این مکان نقش‌های مختلفی ایفا کرد، اما همیشه به‌عنوان مرکزی استراتژیک و دفاعی باقی ماند.
نکته جالب این که این قلعه با گذشت زمان به زیر آب رفته بوده و توسط غواصان دانشگاه وان یوزونکی ییل (Van Yuzunki Yil) طی یک حفاری کشف شده است. قدمت این بنای باستانی ۳۰۰۰ سال تخمین زده می‌شود و از آن به عنوان یک معجزه تاریخی یاد می‌کنند.
کتیبه هخامنشی در قلعه وان
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد و جالب توجه درباره قلعه وان وجود کتیبه‌ای هخامنشی مربوط به خشایارشاه در آن است. این کتیبه در واقع تنها کتیبه مربوط به هخامنشیان در خارج از مرزهای ایران به شمار می‌رود.
کتیبه خشایارشا در این قلعه از آثار مهم تاریخی از قرن پنجم پیش از میلاد به شمار می‌رود. این کتیبه توسط خشایارشا بزرگ، پادشاه هخامنشی، بر بخشی صاف شده از سطح سنگ، حدود ۲۰ متر بالاتر از زمین در نزدیکی قلعه وان و در سمت جنوبی آن حکاکی شده است.
جزئیات کتیبه خشایارشاه در قلعه وان
باید اضافه کرد که جایگاه این کتیبه در قلعه وان قبلاً توسط داریوش، پدر خشایارشا آماده شده بود، اما او هرگز نتوانست آن را تکمیل کند. خشایارشاه به منظور پر کردن این فضا، دستور داد تا کتیبه‌ای ساخته شود. در این کتیبه به این موضوع اشاره شده:
«داریوش پادشاه، پدر من، به لطف اهورامزدا چیزهای خوبی ساخت و دستور داد این طاقچه را حفر کنند، اما چون کتیبه‌ای نساخت، من دستور دادم این کتیبه ساخته شود».
این کتیبه در سه ستون ۲۷ خطی به زبان‌های کهن پارسی، بابلی و ایلامی نوشته شده است. کتیبه سه زبانه خشایارشاه به میزان زیادی به رمزگشایی خط قدیمی پارسی به دست اوژن برنوف در اواسط قرن نوزدهم کمک کرده است.
آشنایی با معماری قلعه وان
درباره معماری این مکان باید گفت قلعه وان تلفیقی از مصالح و تکنیک‌های ساخت مختلف است. دیوارهای قسمت پایین این قلعه از سنگ بازالت بدون ملات ساخته شده‌اند، درحالی‌که باقی قسمت‌ها از آجرهای خشتی بنا شده‌اند.
این قلعه که با هدف کنترل و حفاظت از منطقه ساخته شده، آثار سلطنتی و حکومتی پادشاهی اورارتو را در خود جای داده است.
آثاری که شامل دیوارها و پی‌ها، کف‌های تراشیده شده از بستر سنگ، اتاق پادشاهان، زیارتگاه‌های فضای باز، سالنامه‌های سلطنتی حک شده بر روی سنگ‌ها، ستون‌های کتیبه‌دار و کتیبه‌های ساختمانی می‌شود. قلعه تاریخی وان در واقع تمام اجزای ساختاری دولتی و بزرگ و توسعه یافته را دارد.
دیوارهای قلعه بر تراس‌های سنگی پله‌ای ساخته شده‌اند که نمایانگر معماری خاص اورارتویی است. معماران اوراتور، اغلب پایه‌ها را روی بستر قرار می‌دادند و سازه‌ها و بناهای پله‌دار می‌ساختند. همچنین، در قسمت‌های مختلف قلعه سطوح مسطح ایجاد می‌کردند و بناهای دیگری با کارکردهای متفاوت روی آن‌ها می‌ساختند.
بخش های مختلف قلعه
قلعه وان بخش‌های زیادی همچون اتاق‌های خاک‌سپاری سنگی برای پادشاهان، ستون‌های کتیبه‌ای، کتیبه‌های روی صخره و پناهگاه‌های روباز دارد. متأسفانه، ساختمان‌های اورارتویی درون دیوارها از بین رفته و اثری از آن‌ها باقی نمانده است. این قلعه با گذشت زمان چندین بار مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته است.
در ادامه با سفرهای پایتخت همراه باشید تا به معرفی بخش‌های مختلف این قلعه بپردازیم.
برج سردور
برج سردور (سردوربورچ) که در نوک غربی قلعه وان واقع شده، اولین ساختمان قلعه وان به حساب می‌رود. این برج که توسط ساردوری اول، بنیان‌گذار پادشاهی اورارتو ساخته شده، ابعاد ۴۷*۱۳ متر با ارتفاع ۴ متر دارد.
قلعه داخلی
قلعه داخلی از دیگر قسمت‌های قلعه وان است که در بالاترین نقطه قلعه ساخته شده و شامل یک مجموعه کاخ و معبد می‌شود. این منطقه را دیوارهایی به ارتفاع ۱۰ متر احاطه کرده و ورودی آن از سمت غرب است.
همچنین کاخ جدید و اطراف آن نمایانگر خصوصیات اساسی ساخت و زیرساخت ساختمان‌های اورارتویی است که شامل اتاق‌های انباری، سکوها و سیستم زهکشی می‌شود.
مقبره های سنگی
هشت مقبره سنگی در نمای جنوبی قلعه وان دیده می‌شود. جالب است بدانید ویژگی‌های خاص معماری این مقبره‌ها علت اصلی رتبه‌بندی معماران اورارتویی میان ماهرترین معماران نزدیک شرق است.
در برخی موارد، اتاق‌های این مقبره‌های چند اتاقه، به ارتفاع ۹ متر و مساحت ۲۰۰ متر مربع می‌رسند. حکاکی چنین توده سنگی بزرگ و اجرای چنین طرح منظم و متقارنی، به دانش ریاضی و معماری خاصی نیاز دارد.
آرامگاه‌های سنگی ساردوری دوم، مجسمه منوآ و معبد روباز مادر و دختر از جمله این مقابر هستند.
اصطبل سلطنتی
از دیگر بخش‌های مهم قلعه وان باید به اصطبل سلطنتی اشاره کرد که با ۲۰ متر طول، ۹ متر عرض و ۲.۵ متر ارتفاع در سنگ ساخته شده است. گفتنی است که این اصطبل برای نگهداری دام‌هایی استفاده می‌شده که برای خدایان اورارتو قربانی می‌کرده‌اند.
چطور به قلعه وان برویم؟
قلعه وان در استان وان ترکیه، شهر وان و در ساحل جنوبی دریاچه وان قرار گرفته است. این قلعه در فاصله ۵ کیلومتری از مرکز شهر وان و بر روی یک توده سنگی بزرگ در وسط دشت وان واقع شده و برای رفتن به آن، می‌توانید از وسیله نقلیه شخصی یا وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنید.
رفتن به قلعه با اتومبیل شخصی
برای رفتن به قلعه وان با اتومبیل شخصی، باید از خیابان‌های ملن و سنبل استفاده کنید. این مسیرها شما را به ورودی غربی قلعه هدایت می‌کنند. استفاده از نرم‌افزارهای مسیریابی هم می‌تواند در پیدا کردن مسیر درست کمک‌کننده باشد.
رفتن به قلعه با وسایل حمل و نقل عمومی
چنانچه قصد استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی برای رفتن به قلعه را دارید ون‌های «کاله» یا همان «دولموش‌ها» انتخاب مناسبی هستند. این ون‌ها از میدان پنجراه در مرکز شهر وان حرکت می‌کنند. سپس در خیابان اسکله و نزدیک مسجد حضرت عمر توقف کرده و شما را به نزدیکی قلعه وان می‌رسانند.
جاذبه های گردشگری نزدیک به قلعه وان
از جمله جاذبه‌های گردشگری نزدیک به قلعه وان باید به موزه وان، خانه گربه‌های وان، اسکله دریاچه وان و مسجد کایا چلبی اشاره کرد.
جمع بندی
در این مقاله از سفرهای پایتخت به معرفی قلعه وان این جاذبه تاریخی دیدنی در شهر وان ترکیه پرداختیم. این قلعه متعلق به قرن نهم پیش از میلاد و تمدن اورارتویی است؛ اما در طول سالیان دراز شاهد حضور تمدن‌های بسیاری از جمله هخامنشیان بوده است. اگر به بازدید از مکان‌های تاریخی علاقه‌مندید بازدید از این قلعه را از دست ندهید.
سؤالات متداول
قلعه وان کجاست؟
قلعه وان در استان وان ترکیه، شهر وان و در ساحل جنوبی دریاچه وان قرار گرفته است.
قلعه وان متعلق به چه دوره تاریخی و تمدنی است؟
این قلعه متعلق به تمدن اورارتویی و قرن نهم پیش از میلاد است.
قلعه وان شامل چه بخش هایی می شود؟
این قلعه علاوه بر کتیبه خشایارشاه هخامنشی دارای بخش‌های مختلفی همچون برج سردور، مقابر سنگی و معابد و اصطبل سلطنتی می‌شود.
چرا باید از قلعه وان دیدن کنیم؟
در این قلعه آثار و نشانه‌هایی از تمدن‌های مختلف از اورارتوها تا هخامنشیان دیده می‌شود و با بازدید از آن می‌توانید در تاریخ به گذشته سفر کنید.
