پارک باستانی مهرائولی در دهلی که در مجاورت مجموعه قطب منار قرار دارد، یکی از جاذبه های دیدنی و بناهای تاریخی هندوستان است. این پارک با مساحتی بیش از ۲۰۰ هکتار، میراث غنی هند را از دوران پیش از اسلام تا دوران استعماری به نمایش می‌گذارد. پارک باستان‌شناسی مهرائولی دارای چندین اثر تاریخی مهم است که در هر گوشه آن، شگفتی‌های معماری زیادی پنهان بوده و همچنین تعدادی از مقبره‌های افراد برجسته آن دوران را نیز در خود جای‌داده است. این پارک با ۵۵ بنای تاریخی که توسط حاکمان مختلف از جمله خلجی‌ها، تغلق‌ها، لودی‌ها، مغول‌ها و انگلیسی‌ها ساخته شده‌اند، یکی از میراث جهانی ثبت شده در یونسکو است که اخیراً نیز بازسازی شده است. مسجد جمالی کمالی، خانه متکالف، راجون کی بائولی، مقبره‌های پادشاه مملوک غیاث الدین بلبان و فرماندار مغول شاهقلی خان از جمله مشهورترین بناهای این پارک باستانی هستند .
جاذبه‌های دیدنی پارک باستانی مهرائولی
دهلی، تلفیقی زیبا از تاریخ و مدرنیته است که گنجینه‌ای از شگفتی‌های متنوع مانند پارک باستانی مهرائولی در آن واقع شده است. این پارک که در دهلی جنوبی واقع شده است، همچون سفری هیجان‌انگیز در طول تاریخ کهن هند است که نگاهی اجمالی به گذشته شهر را ارائه می‌دهد. پارک باستانی مهرائولی مجموعه تاریخی وسیعی است که بقایای سلسله‌های مختلفی که زمانی بر دهلی حکومت می‌کردند را در خود جای‌داده است. این پارک تحت حاکمیت سلطنت دهلی و امپراتوری مغول بود که شکوفا شد و در آن شگفتی‌های معماری متعددی که امروزه در داخل و اطراف این پارک باستانی مشاهده می‌کنیم، ساخته شد. پارک باستانی مهرائولی در تمام روزهای سال امکان بازدید برای علاقه‌مندان را فراهم کرده و تورهای راهنمای این پارک همچنین برای کسانی که به دنبال درک عمیق‌تری از اهمیت تاریخی مهرائولی هستند، در دسترس است. از لال کوت تا مقبره‌های مغول، هر بنای تاریخی داستان‌های دوران گذشته هند را تداعی کرده و بازدیدکنندگان را دعوت می‌کند تا به عظمت گذشته دهلی پی ببرند. در ادامه با بناهای تاریخی و دیدنی پارک باستانی مهرائولی آشنا می‌شویم.
جاذبه‌های دیدنی پارک باستانی مهرائولی |
لال کوت |
جین ماندیر داداباری |
حوض شمسی |
جهاز محل |
دارالامان |
مقبره مغول |
مسجد جمالی کمالی |
درگاه کاکی |
لال کوت
بسیاری از بناهای تاریخی واقع در پارک باستانی مهرائولی از اهمیت ملی برخوردار هستند. لال کوت یکی از این بناهای تاریخی است که توسط آنانگ پال در قرن یازدهم ساخته شد. در سال ۱۰۶۰ میلادی، فرمانروایان تومار پایتخت خود را از سوراجکند به مهرائولی، یعنی یوگنی پورا سابق منتقل کردند و قلمرو خود را با ساختن قلعه‌ای به نام لال کوت که به نام کیلا رای پیتورا یا قلعه رای پیتورا نیز شناخته میشود، ایمن کردند. این سازه با قلوه‌سنگ ساخته شد و بعدها نیز گسترش یافت. برخی از دیوارهایی که بعدها به این بنا اضافه شدند، امروزه بخشی از پارک باستان‌شناسی مهرائولی را تشکیل می‌دهند. طبق برخی منابع، گسترش‌یافتن بنای لال کوت کار فرمانروای چاوهان، پریتویراج سوم بوده است. بااین‌حال، منابع جدید نشان می‌دهند که دیوارهای لال کوت متعلق به قرن چهاردهم بوده و برای جلوگیری از حمله مغول‌ها ساخته شده‌اند.
جین ماندیر داداباری
در مجموعه پارک باستانی مهرائولی، بنای مهم دیگری به نام جین ماندیر داداباری وجود دارد که برخی از مورخان و باستان‌شناسان احتمال می‌دهند این بنا در سال ۱۱۶۷ در زمان سلطنت مادانپالا ساخته شده باشد. این معبد که در کنار مسجد مادی واقع شده است، به سنت جین قرن دوازدهم، سیری جین چاندرا سوری اختصاص‌داده‌شده است. این معبد گواه این موضوع است که حاکمان اسلامی تنها به دلایل سیاسی و اقتصادی، و نه مذهبی معابد را تخریب می‌کردند؛ چرا که هیچ نشانه‌ای از تخریب این معبد با وجود نزدیکی به مسجد، دیده نمی‌شود.
حوض شمسی
انتقال پایتخت از سوراجکند به مهرائولی در آن زمان دلیل مشخصی نداشت. در طول تاریخ، دهلی به دلیل جغرافیا و سایر عوامل اکولوژیکی با بحران آب مواجه بود. در زمان سلطنت ایلتتمش، به دلیل افزایش جمعیت شهر، تقاضا برای مصرف آب بیشتر شد. برای مقابله با این مشکل، ایلتتمش در سال ۱۲۳۰ میلادی حوض شمسی را ساخت. در افسانه‌ها آمده است که حضرت محمد یک شب به خواب ایلتتمش آمده و به او دستور ساخت حوض شمسی را داده است. به همین دلیل است که حوض شمسی مکان مقدسی در نظر گرفته میشود. سیاح ابن بطوطه که از حوض شمسی دیدن کرده، اظهار کرده است که آب باران در این آب‌انبار حفظ شده است. حوض شمسی که مساحت آن زمانی نزدیک به ۱۰۰ هکتار بود، یک آب‌انبار مستطیل‌شکل است و وسط آب‌انبار یک برج دوطبقه قرار دارد. اگرچه پایتخت دهلی چندین بار تغییر کرده بود، اما این منطقه از مهرائولی به دلیل ساختارهای اطراف و به‌ویژه حوض شمسی که منبع غنی آب بود، هرگز خالی از سکنه نشده است. علاءالدین خلجی (۱۲۹۶-۱۳۱۶) حوض شمسی را در سال ۱۳۱۲-۱۳۱۱ میلادی تعمیر کرد. بعدها فیروز شاه تغلق (۱۳۵۱-۱۳۸۸) بر روی آن سدی ساخت تا آب را به شهر تغلق آباد هدایت کند. در سال ۱۷۰۰ میلادی، نواب غیاث‌الدین خان فیروز در مقابل حوض شمسی آبشاری ساخت. آلاچیق‌های مربع و مستطیلی شکل در نزدیکی آب‌انبار نیز از سازه‌های بعدی هستند که در کنار این حوض قرار گرفته‌اند.
جهاز محل
جهاز محل، در گوشه شمال شرقی حوض شمسی واقع شده است و در مورد تاریخ تأسیس آن نظرات مختلفی وجود دارد. برخی از محققان معتقدند که جهاز محل در دوره لودی برای یک قدیس ساخته شده، و برخی دیگر معتقدند که در ابتدا به عنوان مسافرخانه برای زائران بنا شده است. مغول‌ها از این بنا به عنوان یک قصر تابستانی استفاده می‌کردند. این سازه دارای یک حیاط مستطیل‌شکل در وسط و همچنین اتاقک‌های قوسی و گنبدی‌شکل در اطراف است. فضای کناری جهاز محل نیز با آلاچیق‌های گنبدی‌شکل مبله شده و نمازخانه آن نیز دارای یک غرفه هشت‌ضلعی است. جهاز محل، با ماسه‌سنگ‌های خاکستری و قرمزرنگ محلی ساخته شده و با کاشی‌های لعابدار آبی تزیین شده است که این ترکیب، یکی از زیباترین و نمادین‌ترین بناهای پارک باستانی مهرائولی را ساخته است.
درگاه کاکی
قطب‌الدین بختیار کاکی، معروف به قطب صاحب، قدیس صوفی و استاد روحانی ایلتتمش بود. درگاه کاکی یکی دیگر از بناهای پارک باستانی مهرائولی است که در ۷۵۰ کیلومتری جنوب غربی مجموعه قطب قرار دارد که در آن دوره محل سکونت و خانقاه یا محل تدریس او بوده است. پس از مرگ کاکی، این فضا را به درگاه تبدیل کردند. بابا فرید شاگرد کاکی که در سال ۱۲۳۵ میلادی درگذشت نیز در اینجا به خاک سپرده شده است. قبر او که از گل ساخته شده هیچ کتیبه‌ای ندارد، اما در شمال درگاه دروازه‌ای وجود دارد که توسط شیخ خلیل الحق ساخته شده است. در بخش غربی این دروازه معماری‌های دوره مغول به چشم می‌خورد. برخی منابع ادعا می‌کنند که اورنگ زیب، امپراتور مغول، برخی از سازه هل از جمله دیوار غربی را تعمیر کرده است. ایلتتمش که از پیروان کاکی بود، یک بائولی (چاه پله‌ای) در کنار درگاه کاکی ساخت که امروزه به نام گانداک کی بائولی یا چاه غواصی شناخته میشود. این بنای پنج‌طبقه که با قلوه‌سنگ به شکل مستطیل ساخته شده است، به شکل یک‌یک چاه مدور است که دارای ۱۰۵ پله و یک گالری در ضلع شرقی و غربی است. در ۴۰۰ متری جنوب گانداک کا بائولی، پلکان دیگری قرار دارد که به نام راجون کی بائولی معروف است. راجون کی بائولی در زمان سلطنت ابراهیم لودی، آخرین سلطان لودی دهلی، در سال ۱۵۱۶ ساخته شد. در مجاورت چاه پلکانی یک مسجد نیز وجود دارد که احتمالاً توسط سنگ‌تراشان استفاده می‌شده است. در نزدیکی مسجد هم قبر دوازده ستونی دیده میشود که کتیبه موجود بر روی آن، نشان می‌دهد که این مقبره در زمان سکندر لودی ساخته شده است.
دارالامان
مقبره سلطان دهلی غیاث‌الدین بالبان نیز در پارک باستانی مهرائولی قرار دارد. ورودی آرامگاه شبیه به سبک معماری هندی است و از قلوه‌سنگی به‌صورت قوسی شکل ساخته شده است. ابن بطوطه و بارانی اظهار کرده‌اند که پیکر بلبان در این مقبره دفن شده است. بطوطه نوشته است که خود بلبان این بنا را ساخته و نام آن را دارالامان گذاشته است. در دو طرف این بنای مربع‌شکل اتاق‌های بزرگی وجود دارد که احتمالاً بخشی از دارالامان بوده است. اهمیت این سازه در این است که مقبره بالبان اولین طاق و گنبد واقعی ساخته شده در هند است. اگرچه طاق‌ها و گنبدهای واقعی در معماری اسلامی شهرت دارند، اما در آن دوره بیشتر صنعتگران هندی سازنده بناها بودند که هیچ ایده‌ای در مورد ساخت یک طاق واقعی نداشتند. از طرفی مصالح به‌کاررفته در ساخت‌وساز نیز برای چنین ساختمانی مناسب نبود.
مسجد جمالی کمالی
در ۳۰۰ متری جنوب آرامگاه بلبان، مسجد جمالی کمالی قرار دارد. ساخت و ساز در زمان سلطنت امپراتور مغول بابر آغاز شد و در زمان همایون به پایان رسید. گمان می رود که این بنا در خانه قطب الدین بختیار کاکی توسط شیخ جمالی کمبوه ساخته شده است. معماری این مسجد مشابه مساجد بزرگی که توسط پادشاهان اولیه سلطنت دهلی ساخته شده است نیست، و این نوع مساجد تک ایوانی، تنها در دوره لودی و همچنین در زمان مغولان رایج بوده است. مسجد از ماسه سنگ قرمز ساخته شده و با سنگ مرمر سفید و کوارتزیت تزئین شده است و در دیوارهای غربی آن نیز کتیبه های قرآنی وجود دارد. در مجاورت مسجد، مقبره جمالی قرار دارد که گفته می شود، قبل از مرگ او ساخته شده است. اما برخی منابع اظهار دارند که مقبره او توسط پسرش پس از مرگش ساخته شده است. نام جمالی اغلب با شخص دیگری به نام کمالی همراه بوده است. این آرامگاه دارای کتیبه‌هایی است که شامل اشعار جمالی به خط فارسی است و نمای بیرونی آن با کاشی های لعابدار تزئین شده است. در ۵۰۰ متری جنوب مسجد جمالی کمالی، مسجد مدحی قرار دارد. این مسجد از این نظر منحصر به فرد است که نمازخانه آن عناصری از یک مسجد دیوار باز و همچنین یک مسجد سرپوشیده را نشان می دهد. این سازه در اوایل دوره مغول ساخته شده و با کاشی های رنگی تزئین شده است.
مقبره مغول
در شمال جاده پارک باستانی مهرائولی، آرامگاه ادهم خان، ژنرال ارتش مغولی قرار دارد که در سال ۱۵۶۷ میلادی به همراه مادرش ماهامانگا در اینجا به خاک سپرده شده است. این بنا که به عنوان بول بولیا نیز شناخته میشود، دارای یک اتاقک هشت‌ضلعی و یک ایوان در دو طرف آن است. در ۱۵۰ متری جنوب شرقی این مقبره، آرامگاه محمدقلی خان پسر مهام عنگا و برادر ادهم خان قرار دارد. این آرامگاه شامل یک بنای هشت‌ضلعی در دوطبقه با گنبدی اسلیمی و کاشی‌های لعابدار است. اتاق مقبره دارای دهانه‌های قوسی در هر طرف است. بعدها، توماس متکالف، کمیسر دهلی بین سال‌های ۱۸۳۵ تا ۱۸۵۳، این بنا را خریداری و توسعه داد و نام آن را دیلخوسا گذاشت. او یک قایق و یک آبشار به این بنا اضافه کرد و این مکان را به اقامتگاه تابستانی خود تبدیل کرد.
نتیجه‌گیری
پارک باستانی مهرائولی، یکی از بناهای تاریخی هندوستان است که شامل سازه‌های بسیاری از دوران سلطنت هندیان تا دوره استعمار است. این بنای تاریخی، سیر تحول معماری هند را از سبک‌های معماری هندو پیش از سلطنت تا سلطنت، دوران مغول و دوران استعمار به نمایش می‌گذارد. این پارک باستانی نه‌تنها داستان تکامل معماری هند را روایت می‌کند، بلکه تاریخ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شهر دهلی را نیز روایت کرده و یکی از جذاب‌ترین میراث‌فرهنگی و تاریخ هند به شمار می‌رود که بدون شک بازدید از آن برای علاقه‌مندان بسیار خاطره‌انگیز و منحصر به فرد خواهد بود. اگر تا به اینجای مطلب همراه ما بوده و علاقه‌مند شدید تا از پارک باستانی مهرائولی هند دیدن کنید.
سؤالات متداول
۱. پارک باستانی مهرائولی کجاست؟
پارک باستانی مهرائولی در شهر دهلی، درست در کنار مجتمع قطب واقع شده است.
۲. مشهورترین بناهای پارک باستانی مهرائولی کدام‌ها هستند؟
مسجد جمالی کمالی، خانه متکالف، مقبره‌های پادشاه مملوک غیاث‌الدین بلبان و فرماندار مغول شاهقلی خان، دارالامان، جهاز محل، حوض شمسی و لال کوت از جمله مشهورترین بناهای پارک باستانی مهرائولی هستند.
۳. بهترین زمان بازدید از پارک باستانی مهرائولی چه زمانی است؟
این پارک در تمام طول سال باز است و گردشگران در هر زمانی که بخواهند می‌توانند از آن دیدن کنند. اما بااین‌حال، اگر قصد دارید علاوه بر پارک باستانی مهرائولی، از سایر جاذبه های دیدنی دهلی نیز دیدن کنید، پیشنهاد می‌کنیم فصل بهار را برای سفر به هند انتخاب کنید.
۴. دلیل ساخت حوض شمسی توسط ایلتو تمیش در سال ۱۲۳۰ میلادی چه بود؟
حوض شمسی به دلیل افزایش جمعیت دهلی در آن زمان، مشکلات جغرافیایی و کمبود آب ساخته شد و امروزه نیز به عنوان یکی از مشهورترین بناهای پارک باستانی مهرائولی شناخته میشود.
