مشهد، شهری تاریخی در شمال شرق ایران، محل اقامت بسیاری از خاندان‌ها و افراد متعلق به گذشته بزرگ این ناحیه بوده است. خانه‌های تاریخی مشهد، نمادی از زیبایی معماری و ثبات تاریخی این شهر محسوب می‌شوند. این خانه‌ها، شاهکارهای هنری و فرهنگی هستند که نقش‌برجسته‌ای در جلوه فرهنگ و تاریخ این منطقه ایفا می‌کنند.
لیست خانه های تاریخی مشهد
در ادامه با دیدنی‌ترین خانه های تاریخی مشهد بیشتر آشنا خواهیم شد. با ما همراه باشید.
۱- خانه ملک
خانه ملک یکی از مهم‌ترین و دیدنی‌ترین خانه‌های تاریخی مشهد است که متعلق به حسین ملک، یکی از نیکوکاران و بزرگان مشهور در دوران قاجار در اواخر قرن سیزدهم هجری قمری بوده است. این خانه در حال حاضر به عنوان یک مرکز فرهنگی و هنری مورداستفاده قرار می‌گیرد و بیش از ده کارگاه هنری مختلف از جمله کارگاه‌های خوشنویسی، نقاشی و صنایع‌دستی در آن فعالیت دارند.
حسین ملک صاحب این خانه که خود صاحب مناصب و املاک بسیاری بوده، بخش عمده‌ای از دارایی خود را وقف مردم کرده بود؛ وی از جمله کتابخانه ملی، دو بیمارستان و باغ وکیل‌آباد را به ارث گذاشت. از آثار تاریخی و باستانی باقی‌مانده در این خانه می‌توان به سقف منبت‌کاری شده و گچ‌بری‌های زیبای طبقه دوم خانه اشاره کرد. بخش خارجی دوطبقه این بنای تاریخی هنوز پابرجاست و بازدیدکنندگان می‌توانند از ساعت ۹ تا ۵ بعدازظهر از آن دیدن کنند.
آدرس: ضلع شرقی خیابان امام خمینی، مقابل ساختمان دارایی
۲- فرهنگسرای بهشت
فرهنگسرای بهشت، یکی دیگر از خانه های تاریخی مشهد و از مکان‌های فرهنگی قدیمی و مهم شهر در محله نوغان است. این مکان با تاریخچه‌ای بیش از ۸۰ سال، تغییرات چشمگیری را تجربه کرده است. در ابتدا، به عنوان دبیرستان مستوفی شناخته می‌شد، اما در سال ۱۳۸۳ به یک فرهنگسرا تبدیل شد. این تغییر نه‌تنها نام آن را تغییر داد، بلکه باعث شد تا در سال ۱۳۸۴ توسط سازمان میراث‌فرهنگی به عنوان یک اثر ملی ثبت شود و تحت حفاظت بیشتری قرار گیرد.
فرهنگسرای بهشت فعالیت‌های متنوعی را برای عموم مردم ارائه می‌دهد. این فعالیت‌ها از ساعت هشت صبح تا چهار بعدازظهر در روزهای شنبه تا چهارشنبه برگزار می‌شوند. فرهنگسرا به عنوان یک مرکز فرهنگی، اقدام به برگزاری نمایشگاه‌های هنری، کارگاه‌های آموزشی، کنفرانس‌ها، نشست‌های ادبی و فرهنگی و سایر فعالیت‌های فرهنگی می‌نماید. همچنین، این مکان از منابع مختلفی برای تحقیقات و مطالعات فرهنگی استفاده می‌کند و فضایی برای تبادل دانش و تجربه بین افراد را فراهم می‌سازد.
فرهنگسرای بهشت با تاریخچه و اهمیت فرهنگی خود، به عنوان یک جواهر ارزشمند در قلب محله نوغان مشهد شناخته می‌شود.
آدرس: خیابان امام خمینی، خیابان جنت
۳- خانه اردکانی از خانه های تاریخی مشهد
خانه اردکانی، یکی از کاخ‌های تاریخی دوره قاجار، همچنان توسط یک خانواده به عنوان یکی از خانه های تاریخی مشهد استفاده می‌شود و از محوطه بیرونی آن می‌توان بازدید کرد. این بنا در گذشته متعلق به خانواده‌ای به نام اردکانی بود و بعدها توسط خانواده دولابیون خریداری شد.
معماری این خانه تاریخی شامل اتاق‌هایی برای تابستان و زمستان است، تا در فصول مختلف سال محیطی مناسب برای زندگی فراهم شود. علاوه بر این، دارای آب‌انبار، تنور و حوض‌خانه‌ای زیبا است. به‌علاوه، وجود شاه‌نشین نشان از اهمیت این خانه به عنوان یکی از کاخ‌های دوره قاجار دارد.
خانه اردکانی یک شاهکار معماری است که نشان‌دهنده فرهنگ و تاریخ ایران است. بازدید از این خانه، فرصتی فوق‌العاده است تا به زیبایی‌ها و تاریخچه فرهنگی این دوره بازگردید و از زیبایی‌های آن لذت ببرید.
آدرس: بلوار وحدت، وحدت ۲۱، کوچه صفار‌‌‌هروی، بن‌بست دوم سمت چپ، پلاک ۱۲۷
۴- خانه داروغه
خانه داروغه، یکی از جواهرات معماری دوران قاجار در مرکز شهر مشهد واقع شده است. این بنا به عنوان یکی از خانه های قدیمی مشهد به دستور داروغه شهر، یوسف خان هراتی، در دست‌کار قرار گرفت و مهندسان روس برای ساخت آن به کار گرفته شدند تا به عنوان محل اقامت مهمانان خارجی مورداستفاده قرار بگیرد.
پس از سقوط دودمان قاجار، این خانه تاریخی تقریباً بی‌استفاده ماند. در دوره‌های بعد، از سال ۱۳۶۶ تا ۱۳۹۰، خانه داروغه به عنوان محل جمع‌آوری حوزه‌های علمیه شهر مشهد استفاده شد. اما با تلاش شرکت مسکن‌ساز ثامن، این بنا کاملاً مرمت و حفظ شد تا ارزش تاریخی آن حفظ شود. خانه داروغه ترکیبی از معماری ایرانی و روسی را به‌خوبی نمایان می‌کند و به لحاظ موقعیت منحصربه‌فردش، می‌تواند یکی از نمادهای معماری شهر مشهد باشد.
آدرس: خیابان نواب صفوی، راسته حوض مسگران، کوچه داروغه
۵- خانه رجایی
این خانه قدیمی واقع در یکی از محله‌های تاریخی مشهد، گذشته‌ای بیش از یک قرن را در خود جای‌داده است. در گذشته، اینجا به عنوان یکی از خانه های تاریخی مشهد به عنوان مسکن خانواده‌ای استفاده می‌شده است، اما اکنون به یک مهمان‌پذیر تبدیل شده است تا از جاذبه‌های تاریخی خود برای بازدیدکنندگان بهره‌برداری کند.
حیاط بزرگ و سبز این خانه دارای باغچه‌ها و یک حوضچه زیبا است که جلوه‌ای خاص به آن می‌بخشد. کف‌پوش‌های آجری حیاط، زیبایی و گرمای محیط را به ارمغان می‌آورند. باتوجه‌به طراحی سنتی این خانه، اتاق‌ها دارای سرویس بهداشتی جداگانه نمی‌باشند، اما سرویس‌های عمومی در حیاط تعبیه شده‌اند تا از حفظ فضای سنتی خانه اطمینان حاصل شود. بازدید از خانه از صبح تا عصر امکان‌پذیر است که در این بازه می‌توانید از زیبایی‌های تاریخی این خانه لذت ببرید.
آدرس: خیابان امام رضا، خیابان دانش غربی، سرشور ۲۰
۶- خانه توکلی
خانه تاریخی توکلی، یکی از قدیمی‌ترین بناهای شهر مشهد است که در خیابان نواب صفوی واقع شده است. این خانه ابتدا متعلق به یک تاجر به نام کشمیان بوده است، اما سپس توسط توکلی خریداری شده است و به نام او شناخته می‌شود. این بنا اکنون به عنوان بخشی از پایگاه میراث‌فرهنگی حرم رضوی تحت حفاظت قرار دارد و به عنوان یکی از خانه های تاریخی مشهد بازدید عموم را به خود جلب می‌کند.
خانه توکلی دارای جزئیات و المان‌های معماری سنتی ایرانی است که جذابیت بیشتری به آن می‌بخشند. ورودی این بنا با کاشی‌کاری‌های زیبا تزیین شده است و کتیبه‌های سنگی نیز جزئی از زیبایی‌های آن هستند. ستون‌های آجری در نما و طاق‌های قوسی شکل در داخل ساختمان، از جمله عناصری هستند که طراحی معماری خانه توکلی را تحسین‌برانگیز کرده و بازدیدکنندگان را شگفت‌زده می‌کنند. این خانه در ساعات صبح تا عصر برای بازدید عمومی باز است، و بازدید از آن فرصتی مناسب برای آشنایی با تاریخ و فرهنگ این منطقه به شمار می‌رود.
آدرس: خیابان نواب صفوی، کوچه عسگریه
۷- خانه کوزه کنانی از خانه های تاریخی مشهد
خانه کوزه کنانی، یکی دیگر از خانه های تاریخی مشهد است که در دوره قاجار و با تأثیر معماری روسی ساخته شده است. این عمارت که به عنوان یکی از میراث‌فرهنگی استان خراسان رضوی شناخته می‌شود، اکنون به عنوان موزه شناخته می‌شود و در اختیار عموم قرار دارد.
جزئیات معماری این بنا بسیار منحصربه‌فرد است. نمای خارجی ساختمان سفیدرنگ و دارای درب و پنجره‌های چوبی بزرگ است. در ضمن، دالبرهای روسی و هشتی ورودی با سبک معماری خاصی ساخته شده‌اند. تزیینات آجری نیز از جمله ویژگی‌های زیبایی این بناست که همیشه توجه گردشگران و علاقه‌مندان را به خود جلب می‌کند.
بازدید از این بنا، فرصتی مناسب برای آشنایی بافرهنگ و تاریخ این منطقه است و بازدیدکنندگان می‌توانند از زیبایی‌های معماری و تزیینات داخلی و خارجی آن لذت ببرند. این موزه در دسترس عموم قرار دارد و بازدید از آن درک و شناخت عمیق‌تری از ارزش‌های تاریخی و هنری این بنا را به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهد.
آدرس: خیابان شیرازی، کوچه چهارباغ، کوچه پنجه
۸- خانه پیشه وران
خانه پیشه‌وران، یکی از خانه های تاریخی مشهد است که قدمت آن به دوره قاجار برمی‌گردد. این بنا المان‌های معماری سنتی ایرانی را در خود جای‌داده است و نمایی از زندگی مردم مشهد در گذشته را به تصویر می‌کشد. یکی از ویژگی‌های این خانه، وجود اتاق‌های زمستانی با پنجره‌هایی که برای روشنایی و گرمای مناسب ساخته شده‌اند است.
همچنین اتاق‌های تابستانی نیز به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که باد به‌خوبی در آنها جریان داشته باشد. این خانه تاریخی از صبح تا پیش از غروب آفتاب باز است و برای بازدیدکنندگان در نظر گرفته است. بازدید از خانه پیشه‌وران فرصتی عالی است تا به عمق تاریخ و فرهنگ شهر مشهد نفوذ کرده و از زیبایی‌های معماری قدیمی آن لذت ببرید.
آدرس: خیابان آخوند خراسانی ۵، کوچه سه شهید
۹- خانه امیری از خانه های تاریخی مشهد
خانه امیری یکی دیگر از خانه‌های تاریخی مشهد، در نزدیکی حرم علی بن موسی‌الرضا قرار دارد و یک جاذبه گردشگری منحصر به فرد است. این خانه از سایر خانه های محله خودش متفاوت است و به دو خیابان متفاوت راه دارد که هر طرف آن با طرف دیگر فرق‌هایی دارد.
زیبایی‌های آجری و کاشی‌کاری آن، ترکیبی از معماری ایرانی و اروپایی دوران قاجار را به تصویر می‌کشد. این ویژگی‌ها باعث شده است تا این خانه از سایر ساختمان‌ها متمایز شود. در طول روز، از طلوع تا غروب آفتاب، بازدیدکنندگان می‌توانند از تزیینات زیبا و متنوع این ساختمان تاریخی لذت ببرند.
آدرس: خیابان نواب صفوی، نواب صفوی ۹، پلاک ۳۵۱
۱۰- خانه غفوری
خانه تاریخی غفوری یکی از جواهرهای تاریخی و فرهنگی مشهد است. این خانه در دوره‌ای که به بیش از ۱۵۰ سال پیش باز می گردد، توسط معماران ایرانی بنا شده است. در طول دهه ۶۰ میلادی، این ساختمان در میان خانه های تاریخی مشهد به عنوان مسکن مورد استفاده قرار می گرفت.
اما امروزه، خانه غفوری به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده و بعد از تعمیر و نگهداری، به یک کتابخانه تخصصی معماری تبدیل شده است. این کتابخانه تاریخی فضایی را فراهم می‌کند که علاوه بر امکان مطالعه، برای عکاسان نیز جذاب است. موقعیت مکانی آن نیز بسیار مناسب است، زیرا در نزدیکی حرم مطهر شهر مشهد قرار دارد. به دلیل معماری و ساختار ارزشمندش، خانه تاریخی غفوری به عنوان یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی شهر مشهد شناخته می‌شود.
آدرس: خیابان نواب صفوی، کوچه مسجد محمدیه، پلاک ۸۵
۱۱- خانه اکبرزاده
خانه اکبرزاده، یکی از آثار ملی ایران در دوره قاجار است و به دلیل زیبایی طاق‌نماها و معرق‌کاری‌هایش، توجه بازدیدکنندگان را در میان خانه های تاریخی مشهد به خود جلب می‌کند. اما این بنا تاریخی به مدت سال‌ها در معرض خطر تخریب قرار داشته است. بافت قدیمی اطراف آن به طور ناگواری تخریب شده و جای آن ساختمان‌های مدرنی ساخته شده است.
اگر مقامات مسئول به‌موقع اقدامات لازم را انجام ندهند، این اثر تاریخی نیز همانند سایر بناهای تاریخی منطقه به فنا خواهد رفت. اهمیت حفظ و نگهداری این خانه تاریخی به عنوان یک نماد فرهنگی و تاریخی برجسته، نباید نادیده گرفته شود و باید تلاش شود تا این اثر ارزشمند برای نسل‌های آینده حفظ شود.
آدرس: خیابان آزادی، کوچه ساسان، پلاک ۴۹
۱۲- خانه احمدیان از خانه های تاریخی مشهد
خانه احمدیان، یکی دیگر از خانه های تاریخی مشهد است که قدمت آن به دوران قاجار بازمی‌گردد. این خانه در طول صد سال گذشته، محل اقامت آقای مهدی احمدیان بود که به عنوان مالک به آن اهمیت ویژه ای اعطا می کرد. اما اکنون وراث او با حفظ و مرمت این ساختمان تاریخی، از نابودی آن جلوگیری کرده اند.
با نام “سرای احمدیان”، این خانه به عنوان یک مکان فرهنگی معروف شده است که به حفظ میراث گذشتگان مشغول است. این بنا به عنوان یکی از خانه های تاریخی مشهد در میان آثار ملی ایران ثبت شده است. امروزه، علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ مشهد می‌توانند از بازدید از این خانه استفاده کرده و در کافه موجود در آن، فضای دلنشینی را تجربه کنند.
آدرس: خیابان آزادی، کوچه بهاء التولیه، کوچه بن‌بست، پلاک ۴۶
سخن پایانی
خانه‌های تاریخی مشهد، گنجینه‌های ارزشمندی از هنر، معماری و فرهنگ این شهر هستند. هر کدام از این خانه‌ها، داستان‌ها و خاطرات خاص خود را دارند و می‌توانند پنجره‌ای به سوی گذشته پرفراز و نشیب این شهر باشند. بازدید از این خانه‌ها، فرصتی عالی برای آشنایی با تاریخ و فرهنگ غنی مشهد و همچنین لذت بردن از زیبایی‌های معماری سنتی ایران است.
سوالات متداول
۱. کدام خانه تاریخی مشهد قدمت بیشتری دارد؟
خانه توکلی که در خیابان نواب صفوی واقع شده است، یکی از قدیمی‌ترین بناهای شهر مشهد است.
۲. اعات بازدید از خانه‌های تاریخی مشهد چگونه است؟
ساعات بازدید از هر خانه تاریخی ممکن است با دیگری متفاوت باشد. برای اطلاع دقیق از ساعات بازدید، می‌توانید به وب سایت یا صفحه اینستاگرام هر خانه مراجعه کنید.
۳. آیا امکان اقامت در خانه‌های تاریخی مشهد وجود دارد؟
برخی از خانه‌های تاریخی مشهد، مانند خانه رجایی، به عنوان مهمان‌پذیر فعالیت می‌کنند و امکان اقامت در آنها وجود دارد.
