کاخ گلستان در مجموعه کاخ‌های تاریخی ایران، یکی از باشکوه‌ترین آن‌ها است. این قصر را قسمتی از محوطه زیبا و تاریخی شهر تهران می‌دانند که بعد از مدتی آن را ارگ سلطنتی تهران نامیدند. در دوران ناصرالدین‌شاه قاجار این بنا را “عمارت مبارکه گلستان” می‌نامیدند که در دوران حکومت مظفرالدین‌شاه به نام قصر گلستان تغییر نام داد. البته پیشینه اصلی این کاخ به دوران قبل از حکومت قاجاریه برمی‌گردد. به عبارتی اولین شالوده و کاخ گلستان از دوران زندیه در تهران بنا گذاشته شد و در تیرماه ۱۳۹۲ هم آن را در فهرست رسمی میراث جهانی یونسکو به ثبت رساندند.
آدرس: شهر تهران، خیابان ۱۵ خرداد، ضلع شمال میدان اَرگ تهران، مجموعه تاریخی کاخ گلستان.
شماره تماس با مجموعه: ۳۳۹۵۶۶۶۲-۰۲۱
کاخ گلستان و داستان پرفراز و نشیب آن
کاخ گلستان در شهر تهران و در نزدیکی بازار بزرگ پایتخت قرار گرفته است، ضمن اینکه تا خیابان ۱۵ خرداد فاصله‌ای ندارد. جالب است که بدانید سال‌ها پیش تهران واقعی درست همین محله بود که در حال حاضر کف خیابان و گذر آن را سنگ‌فرش کرده‌اند و به یکی از بی‌نظیرترین نقاط شهر تهران برای قدم‌زدن، گشت‌وگذار و لذت‌بردن تبدیل شده است.
در حافظه تاریخی ایران قدمت کاخ گلستان بیشتر از ۴۴۰ سال برآورد شده است. مساحت این مجموعه تاریخی و زیبا در حال حاضر پنج و نیم هکتار است که یعنی مساحت آن نسبت به قبل، به یک‌دهم مساحت واقعی خود رسیده است.
این بنا به دلیل زیبایی‌های چشم‌نواز و مسحورکننده‌ای که دارد، یکی از عجیب‌ترین بناهای تاریخی پایتخت محسوب می‌شود. جالب است بدانید که علت نامگذاری این بنا به دلیل قرارگرفتن آن در میان یک باغ مملو از درختان سرو و چنار است که سبب شده نام “گلستان” را بر روی آن بگذارند. این عمارت باشکوه تا سال‌های متمادی میزبان افراد بلندپایه و شاهانی بود که به تهران رفت‌وآمد می‌کردند یا حاکمان وقت این شهر بودند. در حال حاضر از کاخ گلستان تنها چند ساختمان باقی‌مانده، اما هنوز هم باشکوه و باعظمت است. کاشی‌کاری‌ها، نقاشی ها و تزیینات کاملاً ایرانی این بنا شما را ساعت‌ها محو خود می‌کنند. این بنا تلفیقی از معماری قاجاریه و اروپاست که شما را به تماشای تاریخ مصور ایران دعوت می‌کند.
دسترسی به کاخ زیبای گلستان
مجموعه کاخ گلستان در منطقه ۱۲ از شهر تهران و درست در میدان ارگ و خیابان ۱۵ خرداد قرار گرفته است.
خودروی شخصی: خیابان های منتهی به کاخ یعنی خیابان های داور، باب همایون، سبزه میدان و صور اسرافیل همگی سنگ فرش هستند. به همین دلیل اگر شما باید خودرو شخصی به سمت کاخ رفتید، باید اتومبیل خود را در خیابان های اطراف کاخ پارک کنید و تا محل قرارگیری کاخ گلستان، کمی پیاده روی کنید.
مترو: ولی اگر سفر خود را با مترو انجام دادید، می‌توانید خود را به ایستگاه ۱۵ خرداد برسانید و بعد از آن فاصله کوتاه میان ایستگاه مترو را به جهت شرق و به سمت کاخ گلستان، پیاده‌روی کنید.
تاکسی: اگر هم تصمیم گرفتید برای رسیدن به این مجموعه تاکسی بگیرید، از مکان‌هایی مانند میدان انقلاب، میدان فاطمی، فلکه دوم صادقیه، میدان رازی و خیابان جمهوری اسلامی با تاکسی به سمت چهارراه گلوبندک رفته و عازم کاخ گلستان شوید.
گذری بر تاریخ کاخ گلستان
حالا که به تهران آمده‌اید، اگر دوست دارید واقعاً با تهران اصیل و قدیمی آشنا شوید و به دل فیلم‌های تاریخی مانند هزاردستان و جیران با پای خود سفر کنید، توصیه می‌کنیم که سری به کاخ گلستان بزنید. بر اساس اسناد و مدارک به‌دست‌آمده، تاریخچه اولیه و اصلی این کاخ را به شاه‌عباس صفوی نسبت داده‌اند که شالوده اولیه آن را پایه‌گذاری کرد. ولی مهم‌ترین دوران از دوران حضور و زندگی این کاخ، متعلق به دوران آقا محمد خان قاجار است. ایشان بعد از اینکه بر لطفعلی‌خان زند پیروز شد، دقیقاً در سال ۱۲۱۰ هجری قمری حکومت خود را آغاز کرد. تهران را به‌عنوان پایتخت برگزید و بر همین اساس کاخ گلستان اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد. بعد از آن ناصرالدین‌شاه اولین پادشاه وقت ایران بود که به قاره اروپا سفرکرده و تاج‌گذاری خود را هم در کاخ گلستان انجام داد. بر همین اساس می‌توان گفت که این کاخ نمودی واضح از معماری روز اروپا در آن دوران است که تغییرات بسیار فراوانی به خود دیده و ظاهر آن در زمان ناصرالدین‌شاه کاملاً متفاوت شد.
در تمام طول مدت حکومت قاجاریه، این کاخ مجموعه‌ای اصلی برای حکومت‌کردن، آموزش هنرمندان و معماران و یک اقامتگاه اصلی و بسیار لوکس سلطنتی بود. بر همین اساس است که در قرن نوزدهم این کاخ به قطب اصلی و بسیار مهمی تبدیل شد. در دوران حکومت شاهانی مانند مظفرالدین‌شاه، محمدعلی شاه و احمدشاه تغییرات اساسی و عمده‌ای در این کاخ به وجود نیامد. با اینکه این دوران، دوران جریان‌سازی انقلاب مشروطه و اتفاقات و پیامدهای آن بود، باز هم تغییر خاصی در بنا و تزیینات این کاخ ایجاد نشد. جالب است بدانید که در دوران پهلوی اول و دوم هم کاخ گلستان تغییرات چندانی به خود ندید. با تمام این اوصاف جالب است بدانید که این کاخ، تاریخی بیشتر و طولانی‌تر از چهار قرن دارد و یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین میراث تاریخی کشور ایران محسوب می‌شود. کاخی ارزشمند هم به لحاظ تاریخی و هم به لحاظ فرهنگی که در حال حاضر عنصری جواهر مانند در میان معماری بی‌سروته شهر تهران است که با سازه‌هایی ناهمگام و مدرن احاطه شده است.
اهمیت بازدید از کاخ زیبای گلستان
اگر به کاخ گلستان رفتید و از آن بازدید کردید، با شگفتی‌های زیادی روبرو خواهید شد. شگفتی‌هایی مانند:
- شمس‌العماره که اولین ساختمان کاملاً فلزی است.
- تخت مرمر که از ۱۶ قطعه تشکیل شده و حجاری های بی نظیری دارد و
- نقاشی‌ها، گچبریها و همین‌طور آینه‌کاری‌هایی که چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کنند.
- کاخ گلستان یک مجموعه تمام تاریخی است که تالارها و کاخ‌های مختلف و متعددی را در خود نگهداری می‌کند.
- سبک معماری آن برگرفته از معماری سنتی روز ایران در آن دوران است؛ اما به‌واسطه تعاملات متعدد فرهنگی، سیاسی و تجاری با کشورهای بزرگ اروپایی، این کاخ سبک‌های معماری دیگری مانند سبک نئوکلاسیک اروپایی را هم در خود جای‌داده است. ترکیبی جذاب و فریبنده از معماری روز اروپا و ایران در دوران قدیم که حداقل یک‌بار ارزش تماشاکردن و دیدن از نزدیک را دارد.
- از جمله برجسته‌ترین ویژگی‌های کاخ گلستان، کاشی‌کاری‌های منحصربه‌فرد آن است که مضامینی مانند جنگ، اساطیر، عشق، منظره‌ها، شکار، آثار تاریخی، مقامات مختلف دولتی و درباریان و نقوش مذهبی را ما نشان می‌دهد.
- در آثار مختلف این کاخ می‌توانید شاهد افزایش‌یافتن ارتباط دولت ایران با دنیای غرب هم باشید. جالب است بدانید که هنرمندان آن دوران به طرزی ماهرانه روش‌های تصویرسازی خلاقانه و سنتی ایرانی را با سایه زنی، طبیعت‌گرایی و حجم مرئی تلفیق کرده بودند.
- نمای بیرونی این کاخ به‌قدری منحصربه‌فرد است که در همان ابتدا شما را جذب خود می‌کند. بعد از واردشدن به بنا هم آینه‌کاری‌ها و شکوه معماری داخلی شما را انگشت‌به‌دهان می‌گذارد.
- تزیینات تالار آینه بیشتر از ۷ سال طول کشید و یکی از جادویی‌ترین نقاط کاخ گلستان است.
- طلاکوبی‌هایی که بر روی سطوح مختلف سنگی در شمس‌العماره مشاهده می‌کنید هم در کنار تخت بزرگ و باشکوه مرمر، جذابیت این کاخ را هزار برابر کرده‌اند.
جالب است بدانید که زرگران ماهر و متعدد فراوانی با استفاده از ورقه‌های طلا این تزیینات را انجام داده‌اند. همچنین استفاده‌کردن از طلا در تزیینات این کاخ با تأکید فراوان بر بادوام بودن آن‌ها، بر ارزش کاخ گلستان افزوده است.
در ادامه گشت و گذاری در تمام قسمت‌ها و بخش‌های ایران کاخ با ارزش خواهیم داشت.
کاخ گلستان و شمس العماره باشکوه
اولین بخش از کاخ گلستان که تصمیم داریم آن را با شما تماشا کنیم، عمارت شمس‌العماره است. به شما توصیه می‌کنیم در زمان بازدید خود، اول از این عمارت شروع کنید. این کاخ درگذشته نماد وقت پایتخت ایران یعنی تهران بوده است. بنایی مرتفع که از قابل‌توجه‌ترین و شاخص‌ترین عمارت‌ها در کاخ گلستان است و یادگاری از ساختمان‌های طراحی شده با الگوی فرنگی از دوران ناصرالدین‌شاه به‌حساب می‌آید.
این بنای ۵ طبقه که در دوران خود جزء بلند ترین ساختمان های شهر تهران محسوب می شد، اولین ساختمانی است که کاملا آن را از فلز ساخته‌اند. درون آن هم شاهد گچبریها، آینه کاری‌ها و نقاشی‌‌های متعددی هستید که در کنار ایوان زیبای تخت مرمر که آن را “دیوانخانه” یا “دارالاماره” هم می گفتند، از خاص ترین و جذاب ترین قسمت های کاخ گلستان محسوب می‌شود. ایوان دیوانخانه بر جای مانده از دوران کریم خان زند است در دوران قاجار محلی برای پایکوبی خانواده سلطنتی بوده است. این ایوان زیبا با سنگ تراشی، گچبری، آینه کاری، خاتم کاری و منبت کاری های متعدد تزیین شده است.
حیاط کاخ گلستان
شاید لازم بود که ابتدا از توصیف حیاط مجموعه شروع می‌کردیم. اما واقعیت این است که شمس‌العماره به‌قدری شاخص است که نمی‌توان آن را به‌عنوان اولین بنا از این مجموعه معرفی نکرد و به آن نپرداخت. جالب است بدانید که محوطه و حیاط کاخ گلستان مملو از درختان سر به آسمان ساییده و با قدمت است که در کنار فواره‌ها و استخرها و کاشی کف مجموعه، این فضا را به بهترین موقعیت برای عکاسی تبدیل کرده‌اند. توصیه می‌کنیم قبل از ورود به ساختمان‌ها، به محوطه و حیاط هم دقت کرده و از دیدن زیبایی‌های آن چشم و دل خود را سیر کنید. جالب است بدانید که یک بازارچه نقلی و کوچک در فاصله‌ای کوتاه از درب ورودی تعبیه شده است که در آن صنایع‌دستی به فروش می‌رسد. برای وارد شدن به مجموعه باید بلیط تهیه کنید و بازدید از تمام بناها منوط به تهیه بلیط‌های جداگانه است.
خوابگاه ناصری و اندرونی
شخص ناصرالدین شاه قاجار همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره کردیم، تغییرات فراوانی در کاخ گلستان ایجاد کرده بود. یکی از این تغییرات عجیب‌وغریب قسمت اندرونی شاه بود. این قسمت دقیقاً از روی عمارت دلمه باغچه متعلق به سلطان عثمانی ساخته شده بود که آن را خوابگاه ناصری می‌نامیدند. جالب است بدانید که این قسمت به طور کامل توسط پهلوی اول نابود شد و در آن ساختمان وزارت دارایی تأسیس و ساخته شد.
تالار سلام
در ضلع شرقی کاخ گلستان، “تالار سلام” یا “تالار تاج‌گذاری” قرار گرفته است. البته این قسمت را از همان ابتدا باهدف قرارگرفتن موزه، بنا کرده بودند. ناصرالدین‌شاه بعد از مشاهده موزه‌هایی که در کشورهای غربی وجود داشت، تصمیم گرفت که موزه‌ای دقیقاً شبیه به آن‌ها را در کاخ خود بنا کند و به همین دلیل بود که اولین موزه در این عمارت ساخته شد.
جالب است بدانید که قدمت ساختن بنای موزه و همین‌طور عکاسی، دقیقاً متعلق به حکومت قاجاریه است. ناگفته نماند که مراسم سلام هم در این قسمت از کاخ گلستان برپا می‌شد که به همین دلیل به آن “تالار سلام” می‌گفتند. ضمن اینکه چون پهلوی در این کاخ تاج‌گذاری می‌کردند، بعد از مدتی نام آن به “تالار تاج‌گذاری” تغییر پیدا کرد. برخی بر این باورند که خود ناصرالدین‌شاه در طراحی و ساخت این تالار، شخصاً دست داشته است.
تالارعاج
تالار زیبای عاج یکی دیگر از تالارهای باشکوه در این عمارت است. ظاهراً این تالار قبل از تالار آینه و تالار سلام ساخته شده بود زیبایی منحصربه‌فرد این تالار متعلق به یک تابلوی آبرنگ است که محمود خان ملک‌الشعرا از قسمت نمای بیرونی این تالار باشکوه در سال ۱۲۸۶ طراحی کرده بود. بر اساس این نقاشی، تالار از بخش بیرونی، یک ایوان شش ستونی، یک راه‌پله و سه ارسی بزرگ دارد که ۲ عدد عاج فیل هم در درون بنا جانمایی شده است. علت نامگذاری این تالار هم همین عاج ها بوده که که در فضا قرار داشتند. البته برخی معتقدند که در گذشته این تالار مخصوص پذیرایی و سرو غذا بوده که به آن “تالار آج” می گفتند. “آج” در گویش ترکی به معنای گرسنه ترجمه می شود.
تالار آینه
یکی دیگر از تالارهای معروف در عمارت گلستان، “تالار آینه” است که شهرت آن به نقاشی تحسین‌برانگیز کمال‌الملک بوده که در کنار نقاشی زیبای ناصرالدین‌شاه در این قسمت خودنمایی می‌کنند. تکمیل این نقاشی دقیقاً ۷ سال طول کشید و نکته مهمی که در آن خودنمایی می کند این است که وسعت تالار نسبت به اندازه واقعی آن بیشتر به نظر می رسد که این فقط میتواند هنر نقاش معروف “کمال الملک” باشد.
از دیگر تالارها و بخش‌های این مجموعه می‌توان به:
- تالار ظروف
- تالار برلیان
- تالار الماس
- موزه مخصوص
- موزه نگارخانه
- خلوت کریم‌خانی
- عمارت بادگیر
- موزه عکس‌خانه
- کاخ ابیض
- کتابخانه کاخ گلستان
- عمارت خروجی
- تکیه دولت
- و ایوان تخت مرمر
اشاره کرد. واقعیت این است که شما با قدم‌زدن در هر کدام از این فضاها به‌راحتی می‌توانید آداب‌ورسوم، فرهنگ و حتی طرز تفکر مردمان آن دوران را مشاهده کنید. معماری بنا با زبان بسته با شما سخن می‌گوید و تزیینات حتی با چشمان بسته به جان شما رخنه می‌کنند.
خدمات و امکانات مختلف موجود در کاخ گلستان
در این کاخ امکاناتی مانند سرویس بهداشتی و نمازخانه در نظر گرفته شده است. شما حتی در طول مدت‌زمان بازدید خود می‌توانید از چایخانه و قسمت عکاسی هم دیدن کنید. در چایخانه می‌توانید حین گشت‌وگذار خود در میان تالارها و موزه‌ها و بناهای مختلف، استراحت کرده و خود را به نوشیدن دم‌نوش‌های معطر و اصیل ایرانی دعوت کنید. ضمن اینکه در بخش عکاسی هم این امکان برای شما فراهم است که لباس‌های دوران قاجار را بر تن کرده و باحال و هوای آن دوران عکس‌های متفاوت بگیرید.
کاخ گلستان، تاریخ زنده و مصور ایران
واقعیت این است که کشور ما ایران در هر نقطه و در هر شهر خود جاذبه‌های بی‌نظیر و متنوع تاریخی، فرهنگی، طبیعی و تفریحی فراوانی دارد. جاذبه‌هایی که با زبان خود سخن می‌گویند و برای درک و لمس آن‌ها فقط به چشمانی دقیق و نکته‌بین احتیاج داریم. این آثار ناقلان گویا و شکر زبانی هستند که طوطیان هند در مقابل آن‌ها از نطق افتاده و سکوت می‌کنند.
