یکی از سرمایه‌های اصلی زیست محیطی هر کشوری جنگل‌ها و مناطق پردرخت و سرسبز آن است. بدون این گنج باارزش اکولوژی طبیعی دچار نقص جدی می‌شود. در کشورمان ایران هم این مناطق سرسبز تحت عنوان اکولوژهای سبز ایران مشخص شدهاند. با سفرهای پایتخت همراه باشید تا درباره آنها بیشتر بدانیم.
درباره اکولوژیهای سبز ایران
همان‌طور که می‌دانیم کشورمان ایران از زیست‌بوم منحصربه‌فردی برخوردار است و کشوری چهارفصل به شمار می‌رود و به همین خاطر اکولوژیهای سبز ایران در دنیا معروف هستند و باید حتماً درباره آنها بدانید.
در حقیقت باید گفت تفاوت بسیار دو عرض جغرافیایی شمال و جنوب ایران و وجود دشت‌ها، ارتفاعات و اقلیم‌های متفاوت چهره بسیار متنوعی به این سرزمین پهناور بخشیده. به همین خاطر است که نواحی رویشی و گونه‌های گیاهی بسیار زیادی در آن به چشم می‌خورد.
معرفی اکولوژهای سبز ایران
گفتیم که بخش‌های خاص و وسیع جنگلی کشور تحت عنوان اکولوژیهای سبز ایران شناخته می‌شوند و اهمیت بسیاری در متعادل نگه‌داشتن زیست‌بوم و آب‌وهوای کلی کشور دارند. اما شاید بخواهید بدانید اصلی‌ترین این نواحی جنگلی کدام هستند و چه ویژگی‌هایی دارند.
با سفرهای پایتخت همراه باشید تا به معرفی مهم‌ترین این اکولوژیها بپردازیم.
۱. منطقه اکولوژیکی ارسباران
جنگل‌های این ناحیه که از جمله جنگل‌های نیمه‌مرطوب کشور به‌حساب می‌روند، در استان آذربایجان شرقی و شمال غرب استان اردبیل واقع شدهاند و از اکولوژیهای سبز ایران هستند. لازم به ذکر است که مساحت جنگل‌های این منطقه اکولوژیکی ۱۷۴۸۳۸ هکتار است.
جالب است بدانید که جنگل‌های ارسباران به دلیل دارا بودن گونه‌های گیاهی نادر و منحصربه‌فرد و تنوع زیستی بسیار از سال ۱۹۷۶ توسط سازمان یونسکو به‌عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌سپهر (بیوسفر) حمایت می‌شود.
گونه های گیاهی جنگل های ارسباران
تنوع گونه‌های گیاهی از خصوصیات ویژه این مورد از اکولوژیهای سبز ایران است. تا جایی که بیشتر از ۷۷۵ گونه گیاهی تنها در منطقه حفاظت شده شناسایی شدهاند که ۵۵ مورد آن برای اولین‌بار در ایران گزارش شده است. همچنین بسیاری از گونه‌های جنگلی ناحیه رویشی هیرکانی در این منطقه یافت می‌شود.
بااین‌حال گونه‌های اصلی ناحیه هیرکانی همچون راش و توسکا در ارسباران رشد نمی‌کند. این مسئله باعث شده تا در تقسیم‌بندی‌ها این منطقه از ناحیه رویشی هیرکانی جدا در نظر گرفته شود. گونه‌های گیاهی اصلی ناحیه ارسباران بلوط سیاه، بلوط سفید، ممرز، سرخ‌دار و افرا هستند.
۲. منطقه اکولوژیکی هیرکانی یا خزری
منطقه اکولوژیکی هیرکانی مانند نواری سبز، حاشیه جنوبی دریای خزر و نیمرخ شمالی رشته‌کوه البرز را پوشانده و از مهم‌ترین اکولوژیهای سبز ایران به شمار می‌رود. لازم به ذکر است که مساحت جنگل‌های این منطقه که از آستارا در استان گیلان تا گلیداغی در استان گلستان را در بر می‌گیرد، ۲۰۸۶۳۷۱ هکتار است.
باید اضافه کرد که این منطقه اکولوژیکی به دلیل حاصلخیزی خاک، تغییرات دما و بارندگی‌های زیاد، گونه‌های گیاهی زیادی را در خود جای‌داده است. در حقیقت بیشتر از ۸۰ گونه درختی پهن برگ، ۴ گونه سوزنی برگ و ۵۰ گونه درختچه‌ای تاکنون در این ناحیه شناسایی شدهاند.
گونه های گیاهی جنگل هیرکانی
بیشتر گونه‌های گیاهی این مورد از اکولوژیهای سبز ایران را تیپ‌های راش، ممرز، بلوط بلندمازو، افرا، توسکا و آمیخته تشکیل می‌دهند. خوب است بدانید جنگل‌های این منطقه به شکل نسلی بکر و سالم، کمربندی از درختان خزان‌کننده دوران سوم زمین‌شناسی را تشکیل می‌دهند.
گفتنی است این جنگل‌ها که از آنها به نام‌های جنگل‌های مرطوب و یا خزری هم یاد می‌شود دارای ارزش‌های زیست‌محیطی و اقتصادی بالایی هستند و از جمله میراث طبیعی جهانی به شمار می‌روند.
۳. منطقه اکولوژیکی ایران تورانی
جنگل‌های منطقه اکولوژیکی ایران تورانی از جمله اکولوژیهای سبز ایران به شمار می‌روند. گرچه این مناطق آن‌قدرها هم سبز نیستند؛ اما به دلیل وسعت بالایی که دارند در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند. این مناطق قسمت اعظم فلات مرکزی ایران را دربرگرفته‌اند و مساحتی بالغ بر ۴۶۶۶۹۴۱ هکتار دارند.
لازم به ذکر است که این منطقه بر اساس شرایط توپوگرافی و ارتفاع به دو منطقه کوهستانی با آب‌وهوای سرد و منطقه جلگهای با آب‌وهوای بیابانی و گرم و خشک تقسیم می‌شود.
باوجود این که شرایط جوی منطقه باعث پراکندگی و فاصله زیاد درختان شده اما به علت وسعت زیاد دارای گونه‌های گیاهی متنوع است. تاحدی‌که ۶۹ درصد فلور ایران در این ناحیه قرار گرفته است.
جنگل های بیابانی
در جنگل‌های بیابانی این مورد از اکولوژهای سبز ایران، مهم‌ترین گونه‌های چوبی گونه‌های مختلف تاغ، گز، اسکنبیل و قیچ هستند. همچنین در بسیاری از نقاط گونه‌های تاغ و گز، جامعه مخلوط تاغز را به وجود آورده‌اند.
یکی از مسائلی که در این ناحیه اهمیت بالایی دارد، تثبیت ماسه‌های روان و جنگل‌کاری از نظر عمران و توسعه مناطق کویری است.
جنگل های کوهستانی
درباره این مورد از اکولوژیهای سبز ایران باید گفت ارتفاعات فلات مرکزی از حدود ۱۵۰۰ متر به بالا شرایط اکولوژیک نسبتاً مناسب‌تری دارد. بارش سالانه در این نواحی کمی زیاد است و با افزایش ارتفاع بارش برف بیشتر هم می‌شود.
درجه‌حرارت هم در این منطقه مناسب‌تر است و آب حاصل از ذوب برف‌ها هم موجب افزایش رطوبت خاک می‌شود.
به دلیل وجود چنین شرایطی در این مناطق مخصوصاً در شیب‌های جنوبی البرز، کوهستان‌های آذربایجان، خراسان، کرمان و سایر نقاط فلات مرکزی، رویش‌های درختی و درختچه‌ای کم و بیش تنکی پدیدآمده است.
گونه‌های گیاهی اصلی این منطقه کوهستانی بنه، بادام و ارس و گونه‌های اصلی منطقه جلگهای گز، تاغ، قیچ و اسکنبیل هستند.
۴. منطقه اکولوژیکی خلیج فارس – عمانی
این جنگل‌ها از جمله اکولوژهای سبز ایران به شمار می‌روند و به صورت پراکنده و گاهی کم پشت و گاهی متراکم در مناطق مختلف جنوب استان خوزستان، استان بوشهر، استان هرمزگان و جنوب استان سیستان و بلوچستان و همچنین جزایر تنگه هرمز و خلیج فارس قرار گرفته‌اند.
لازم به ذکر است که مساحت جنگل‌های منطقه اکولوژیکی خلیج فارس – عمانی که بخشی از جنوب غرب و تمام سواحل جنوبی را در بر می‌گیرند، ۲۰۳۹۹۶۳ هکتار است. باید افزود که به علت تفاوت اکولوژیکی، رویش‌های اصلی این ناحیه به دو قلمروی خلیج فارس و دریای عمان تقسیم می‌شود.
قلمروی خلیج فارس
در قلمرو خلیج فارس از این مورد از اکولوژیهای سبز ایران که از قصر شیرین تا حوالی مرز استان‌های بوشهر و هرمزگان امتداد پیدا کرده، گونه‌های گیاهی کنار، کهورک و پده رویش‌های اصلی را تشکیل می‌دهند.
قلمروی دریای عمان
در قلمرو دریای عمان این مورد از اکولوژیهای سبز ایران هم که بخشی از استان هرمزگان تا سیستان و بلوچستان (مرز ایران و پاکستان) را در بر می‌گیرد، گونه‌های کهور ایرانی و انواع آکاسیا رویش‌های اصلی به شمار می‌روند.
همچنین گونه چش یا کرت که از چوب آن در صنعت لنج‌سازی استفاده می‌شود به شکل پراکنده در این قلمرو می‌روید. جنگل‌های ماندابی یا مانگروها هم که از دو گونه حرا و چندل تشکیل می‌شود در این ناحیه گسترش دارند. لازم به ذکر است که رویشگاه جنگل‌های مانگرو در فاصله جزر و مد دریاها واقع شده.
۵. منطقه اکولوژیکی زاگرس
منطقه اکولوژیکی زاگرس هم از جمله اکولوژهای سبز ایران به شمار می‌رود. کوه‌های البرز از شمال غرب تا جنوب غرب ایران گسترش یافته‌اند و به دلیل جذب رطوبت ابرهای باران‌زا از نواحی غربی با مبدأ دریای مدیترانه، شرایط لازم را جهت استقرار و گسترش پوشش جنگلی به وجود آورده‌اند.
جنگل‌های این ناحیه از پیرانشهر در آذربایجان غربی شروع شده و در امتداد رشته‌کوه‌های زاگرس و بختیاری تا اطراف جهرم و فسا در استان فارس ادامه پیدا می‌کنند. در برخی منابع قدمت جنگل‌های بلوط زاگرس ۵۵۰۰ سال ذکر شده است.
همان‌طور که گفتیم ایجاد و گسترش جنگل در این ناحیه به دلیل بارندگی‌های ناشی از استقرار سیستم مدیترانه‌ای و دریای سیاه بوده و از ناحیه سردشت آذربایجان غربی تا فیروزآباد فارس امتداد دارد. لازم به ذکر است که مساحت این منطقه اکولوژیکی ۵۴۴۰۴۹۴ هکتار است.
گونه های گیاهی منطقه اکولوژیکی زاگرس
درباره گونه‌های گیاهی این مورد از اکولوژیهای سبز ایران باید گفت یکی از معیارهای تعیین مرز این ناحیه گونه گیاهی غالب آن یعنی بلوط ایرانی است. سایر گونه‌های اصلی این ناحیه رویشی بنه، بادام، کیکم و گلابی وحشی هستند.
خوب است بدانید دو کارکرد مهم جنگل‌های بلوط زاگرس حفاظت از آب و خاک است. این کارکردها باتوجه‌به غالب‌بودن آب‌وهوای خشک و نیمه‌خشک در کشور از اهمیتی بالا برخوردارند. تا جایی که هر نوع سرمایه‌گذاری حفاظتی و احیایی را توجیه می‌کنند.
همچنین باید بدانید که جنگل‌های زاگرس باتوجه‌به زادآوری محدود و پایین، از جمله جنگل‌های حفاظتی و حمایتی قرار می‌گیرند.
جمع بندی
در این مقاله از سفرهای پایتخت به معرفی و بررسی اکولوژیهای سبز ایران پرداختیم. گفتیم که بخش‌های خاص و وسیع جنگلی کشور تحت عنوان اکولوژیهای سبز ایران شناخته می‌شوند و اهمیت بسیاری در متعادل نگه‌داشتن زیست‌بوم و آب‌وهوای کلی کشور دارند.
از جمله این اکولوژیها به جنگل‌های ارسباران، جنگل‌های هیرکانی، منطقه اکولوژیکی ایران تورانی، منطقه اکولوژیکی خلیج فارس عمانی و جنگل‌های زاگرس اشاره کردیم. امیدواریم این مقاله به شناخت شما از محیط زیست ایران کمک کرده باشد.
سؤالات متداول
اصطلاح اکولوژهای سبز ایران به چه معناست؟
بخش‌های خاص و وسیع جنگلی کشور تحت عنوان اکولوژیهای سبز ایران شناخته می‌شوند و اهمیت بسیاری در متعادل نگه‌داشتن زیست‌بوم و آب‌وهوای کلی کشور دارند.
اکولوژهای سبز ایران شامل چه مواردی می شود؟
این اکولوژها شامل جنگل‌های ارسباران، جنگل‌های هیرکانی، منطقه اکولوژیکی ایران تورانی، منطقه اکولوژیکی خلیج فارس عمانی و جنگل‌های زاگرس می‌شود.
آیا می توان از اکولوژیهای سبز ایران بازدید کرد؟
بله شما می‌توانید با رعایت مقررات خاص برای حفظ محیط زیست از این نواحی دیدن کنید.
